روش صحیح انتقاد کردن را یاد بگیرید | ترفندهایی که کسی را دلخور نمی کند !

روش صحیح انتقاد کردن یک مهارت بسیار مهم است که اگر همه یاد بگیرند ، تقریبا نیمی از سوء تفاهم ها یا مشکلات بین افراد و زوجین برطرف می شود. ما در گروه موفقیت شادمگ به شما آموزش می دهیم که چگونه بدون ناراحتی طرفین همدیگر را نقد کنید. با ما همراه باشید.

روانشناسی انتقاد

دیل کارنگی نویسنده سرشناس کتاب ” آیین دوست یابی” که یکی از بهترین کتاب های روانشناسی و موفقیت است و من آن را معجزه ارتباط گیری می گویم. کتاب خود را با نقل داستانی از زندگی یک جنایت کار و آدم کش حرفه ای اینگونه آغاز میکند:

به گفته او زمانی که این جنایتکار در خانه خود به دام افتاد و توسط افسران پلیس دستگیر شد، نامه ای روی میز او با این مضمون یافت شد:

“خطاب به هر کسی که این نامه را میخواند، در سینه ام قلبی خسته است اما مهربان و دلسوز که به هیچ کس آزاری نمیرساند.”

تصور کنید شخصی که به سادگی افراد بی گناه را به قتل میرسانده و یکی از بزرگترین جنایتکاران تاریخ نیویورک به حساب می آید، معتقد است که فردی دلسوز و مهربان بوده که به هیچ کس آزار نرسانده است.

با این حساب آیا هنوز هم توقع دارید وقتی از دوست، پدر، مادر یا همسرتان انتقاد میکنید و نحوه عملکرد او را مورد سرزنش قرار میدهید، با آغوش باز از انتقاد شما استقبال کند و آن را سرلوحه اعمال خود قرار دهد؟

پس با همه این تفاسیر و با روانشناسی انتقاد باید در درجه اول بدانیم که درون انتقاد یک ناراحتی پنهانی وجود دارد که فرد شنونده را تحت تأثیر قرار خواهد داد حتی اگر چه ما با الگو و اصول صحیح انتقاد کردن جلو برویم . البته این نکته را یادتان نرود که اگر ما فنون انتقاد را رعایت نکنیم شاید اوضاع به شدت وخیم شود و ابتکار عمل از دستمان گرفته شود .

انتقاد سازنده

روش صحیح انتقاد کردن  یکی از سخت ترین و حساس ترین کارهای دنیاست. چرا که انتقاد به جا و درست میتواند سرآغاز یک مسیر روشن برای رسیدن فرد به موفقیت باشد و بالعکس، اگر انتقادی بی دلیل و از سر تعصبات و نا آگاهی صورت بگیرد و اصول انتقاد در آن رعایت نشود، ممکن است جهان رو برای شخصی تیره و تار کند.

انتقادی را می توان سازنده نامید که فرد با کمترین تنش ممکن تمرکزش را روی بهبود وضع موجود گذاشته و در جهت رفع کاستی ها تلاش کند ، نه اینکه وضع موجود با کلام و رفتار ما پر تنش تر شود و به قول معروف صحبت های ما نقش بنزین روی آتش را ایفا کند .

مشخص کردن هدف اصلی خود از انتقاد

بیشتر مواقع انتقادها صرفاً برخواسته از ذهنیت های شخصی افراد هستند. یعنی زمانی که فرد با رفتاری مواجه میشود که با آرمان ها و دنیای مطلوب ذهنی خود فاصله دارد ، خیلی سریع نسبت به آن اعتراض کرده و آن رفتار را مورد نقد قرار میدهد!

در صورتی که این یک ویژگی کاملاً اشتباه هست. شما قبل از هرگونه واکنشی باید ابتدا مشخص کنید که اعتراض شما صرفاً از ذهنیت های شخصی شما سرچشمه میگیرد یا خیر؟

از سمت دیگه بعضی مواقع افراد ، دیگران را از سر خصومت های شخصی مورد انتقاد قرار میدهند. در واقع از انتقاد کردن به عنوان وسیله ای برای تلافی یا عقده گشایی و رفع خشم درونی نسبت به فرد مورد نظر استفاده میکنند.

اگر انگیزه شما از انتقاد کردن این هست که به قول معروف به فرد مقابل نشان بدید که ” زدی ضربتی، ضربتی نوش کن”، باید خدمتتان عرض کنم که لطفاً نه به خودتان و نه به شخص مقابل فشار روانی وارد نکنید، چون نه تنها انتقاد شما در این مواقع اثرگذار نخواهد بود، بلکه باعث میشود کینه ها دوچندان شده و مشکلات بزرگتر و حادتر بشوند.

پیشنهاد میکنم هر زمان که قصد کردید به کسی انتقادی داشته باشید، ابتدا جمله معروف آبراهام لینکن رو به یاد بیارید که میگفت:“کسی حق انتقاد کردن دارد که قصد کمک کردن داشته باشد…”

اگر این جمله در آن لحظه برای شما صدق نمیکرد، حتماً سکوت اختیار کنید تا مشکلات بزرگتری دامن گیرتان نشود .

آداب انتقاد

آیا در جایگاهی هستید که به دیگران انتقاد کنید؟

موضوع مهمی که اغلب هیچ توجهی به آن نمیشود همین موضوع است . خوشبختانه یا متاسفانه ما در جامعه ای زندگی میکنیم که اغلب افراد یک پا منتقد هستند و در مورد مسائل مختلف شروع به نظر دادن می کنند. این گونه افراد نسبت به زمین و زمان اعتراض دارند ، از فیلم و تلویزیون گرفته تا لباس و رفتار مردم، خورد و خوراک آنها، علایق آنها ، تحصیلات دیگران و هر چیز دیگه ای که به ذهنتان خطور کند. توصیه ما به شما این هست که قبل از انتقاد کردن دقت کنید که:

•  آیا در حوزه مورد نظر تخصصی دارید ؟
•  اصلاً خودتان به موضوعی که مورد انتقاد قرار میدید، پایبند هستید؟
•  آیا مطمئنید آنقدر سطح آگاهیتون بالاست که بتوانید فرد رو به درستی راهنمایی کنید؟
• مهم تر از همه اینکه اصلاً به روش های صحیح اصول انتقاد، واقف هستید؟

اگر پاسخ شما به سوالات بالا مثبت هست، پس اجازه دارید که با رعایت تمام اصول، انتقاد خودتان را به زبان بیاورید.

 آیا زمان مناسبی برای انتقاد کردن، انتخاب کردید؟

به شدت روی این موضوع روش صحیح انتقاد کردن  تأکید دارم ، چون بارها شاهد بودیم که عدم موقعیت شناسی چه فجایع جبران ناپذیری با خودش به همراه آورده است !

برخی مواقع ممکن هست فردی که مورد انتقاد قرار میگیرد از لحاظ روحی در شرایط مناسبی نباشد و خرده گرفتن های شما باعث بشود نه تنها شرایط تغییر نکند بلکه شخص بیشتر آشفته شود . حتماً از مساعد بودن شرایط روحی و روانی اشخاص مطلع شوید و بعد با واقف بودن به این موضوع شروع به قضاوت و یا انتقاد کنید.

 انتقاد کردن در جمع ممنوع

مطلب مهم بعدی که در آداب انتقاد صحیح باید به آن توجه کنید این هست که هرگز اشتباهات افراد را در جمع بیان نکنید ، چرا که ممکن است عزت نفس فرد را هدف قرار بدهید و باعث بروز ناراحتی و حس ناخوشایندی در وجود او شوید . این کار شما می تواند حتی باعث شود اعتماد به نفس او تا حد زیادی پایین آمده و از انجام کارهای دیگر زندگی باز بماند. پس با همه این تفاسیر بهترین نوع انتقاد زمانی هست که در خلوت و تنهایی فرد انجام بگیرد .

وقتی با آداب و اصول انتقاد کردن آشنا نیستید این کار را انجام ندهید ، چرا که بیشتر از سازنده بودن تخریب به همراه می آورد.

چگونه انتقاد کنیم ؟

1. ابتدا از خوبی های فرد بگویید

همان طور که در مقاله ارتباط مؤثر گفته شد از محسنات افراد گفتن راهکار بسیار خوبی برای جلب محبت فرد مقابل می باشد و شما با این کار طرف مقابلتان را آماده برای شنیدن انتقاد می کنید . یادتان باشد هیچ کس بی نقص نیست و در عین حال هیچ کس آنقدر بد نیست که تمام ویژگی ها و نقاط مثبت آن فدای نقطه ضعف هاش شود .

همه انسان ها نقاط سپیدی دارند که باعث میشود بیشتر به چشم بیایند و در دل دیگران نفوذ کنند. برای اینکه بتوانید یک انتقاد اصولی و سازنده داشته باشید، ابتدا از خوبی ها و ویژگی های مثبت شخص صحبت کنید. اجازه بدهید تا طرف مقابل این احساس رو داشته باشد که برای شما شخص ارزشمندی هست و مطمئن شود که جزء کمک کردن به او هیچ نیّت دیگری ندارید.

یادتان باشد که این احساس باعث ایجاد حال خوبی در وجود وی خواهد شد و همینطور این امکان رو فراهم میکند که انتقاد شما به بهترین حالت ممکن در جان او فرو نشسته و به کلام شما گوش فرا دهد . شما باید مثل آب نرم خو باشید تا حتی در دل سنگ هم نفوذ کنید.

2. روش صحیح انتقاد کردن ؛ یک طرفه به قاضی نروید!

به شخص اجازه دفاع بدهید. در حین صحبت ها از او هم سوالاتی رو بپرسید. اجازه بدهید علت رفتارش رو برای شما توضیح بدهد . طوری با فرد رفتار نکنید که به محض دیدن شما دچار استرس شود و منتظر توبیخ شما باشد.

این حرکت شما شخص مقابلتان را به این باور میرساند که در مقابل یک فرد بزرگ منش قرار گرفته و تا حد زیادی باعث میشود خود شخص از رفتار ناشایستی که داشته پشیمان شود و برای اصلاح آن تلاش کند.

جمله معروف دیل کارنگی رو به خاطر بیاورید که:

انسان ها همونقدر که تشنه تحسین هستند، از تحقیر و توبیخ شدن وحشت دارند!

محکوم کردن دیگران نه تنها هیچ تغییر مثبتی در وجود آنها ایجاد نمیکند، بلکه باعث میشود برای دفاع از خودشان به رفتارهای غلط بعدی ادامه بدهند.

3. با مقایسه کردن، فرد را زیر سوال نبرید

مقایسه کردن افراد با یکدیگر یکی از بدترین ویژگی هاست. هر انسانی توانایی ها و ویژگی های اخلاقی مخصوص به خود را دارد و در هیچ کتاب مقدسی هم ذکر نشده که باید همه افراد شبیه به یکدیگر رفتار کنند. هر فردی را با توجه به ویژگی های خودش مورد انتقاد قرار بدهید.

یکی از نابود کننده ترین کارهایی که در ارتباط با دیگران میتوانید انجام بدهید این هست که با مقایسه کردن آنها با افراد دیگر غرور و قدرت و استعدادهای آنها را زیر سوال ببرید ؛ بنابر این به شدت توصیه میکنم از این کار بپرهیزید.

4. روش صحیح انتقاد کردن ؛ افراط در این کار هم ممنوع

افراط در هرچیزی مضر است. حال چه افراط در خوردن باشد چه در انتقاد کردن. زیاده روی در انتقاد باعث میشود فرد فکر کند شما یک شخص عیب جو هستید و می خواهید شخصیت او را خورد کنید. بنابراین دیگر حرف های شما برایش اعتباری نخواهد داشت و به شما برچسب عیب جو خواهد زد! اینطور حتی اگر زمانی هم واقعاً انتقاد شما به جا و درست هم باشد ، اثری نخواهد داشت .

5. راه حل خود را بدهید

شما باید در آخرین مرحله راه حل خودتان رو به صورت یک پیشنهاد برای شخص مطرح کنید. به عنوان مثال بگویید: به نظرت اگر به این صورت عمل کنی، بهتر نیست؟ وقتی شما به صورت سوالی انتقاد خود را مطرح می کنید به اختیار و عزت نفس فرد مقابل احترام گذاشته و همین امر باعث بهتر قبول کردن مطلب شما می شود .

یادتان نرود اگر بخواهید شخص را مجبور به اجرای راه حل خودتان کنید، فکر میکند قدرت اراده را از او سلب کردید و بنابراین به مقابله با شما خواهد پرداخت. در پایان ناگفته نماند اگر شما به مبانی و تکنیک های فن بیان آشنا باشید بهتر و تاثیر گذارتر می توانید انتقاد کردن خود را جلو ببرید پس حتماً به این فنون هم نگاهی بیندازید .

چگونه انتقاد کنیم

اگر می‌خواهید انتقادتان خوب و سازنده‌ باشد، ۱۶ نکته زیر را رعایت کنید:

۱) خودتان را خسته نکنید

قبل از اینکه شروع کنید به انتقاد کردن،‌ اول مطمئن شوید که آنچه می‌خواهید مورد انتقاد قرار بدهید، واقعا غلط بوده و مستحق انتقاد است. بعدش مطمئن شوید رفتار آن‌ شخصی را که می‌خواهید مورد انتقاد قرار بدهید، درست ارزیابی کرده‌اید. اگر طرف مقابل‌ را خوب می‌شناسید و مطمئن‌اید که انتقادهایتان هیچ تاثیری روی او نخواهد داشت، از خیر انتقاد بگذارید و خودتان را خسته نکنید.

اگر مطمئن‌اید که طرف مقابل، توان تغییر دادن آن خصوصیتی را که مورد انتقاد شماست ندارد، باز هم معقول نیست از او انتقاد کنید. برای انتقاد سازنده فقط یک دلیل موجه داریم و بس: شما و طرف مقابل‌ می‌خواهید به نتیجه بهتری دست پیدا کنید و مطمئن‌اید که این کار، شدنی است. نکته در این جاست که فرد مقابل باید با انتقاد شما رفتار و عملکردش بهتر شود و واقعا پیشرفت کند.

۲) روش صحیح انتقاد کردن ؛ بزنید به هدف

دقیقا به هدف بزنید و بگویید که مشخصا کدام قسمت از رفتار یا گفتار طرف مقابل‌تان مورد انتقاد شماست و انتظارش را نداشته‌اید. منظورتان را البته در لفافه هم می توانید بفهمانید اما اگر این کار را به دقت انجام ندهید، ممکن است تمام تلاش‌تان به باد برود. در پایان انتقاد باید مطمئن شوید که طرف مقابل‌تان دقیقا فهمیده است دلیل و انگیزه اصلی انتقاد شما از او چیست. این نکته مهمی است.

۳) تا ضرورت ندارد، نگویید

اگر از یک نفر، زیاد انتقاد کنید، قصد و هدفی که در پشت انتقادتان دارید گم می‌شود و تاثیر حرف‌هایتان کم. اگر به طرف مقابل‌تان زمان کافی برای اصلاح رفتار و گفتارش ندهید، باز هم احتمال رنجش او از شما زیاد است. فقط وقتی لب به انتقاد باز کنید که فکر می‌کنید ضرورت دارد. اگر در طرف مقابل‌تان رفتارهای زیادی وجود دارد که مورد انتقاد شماست، بهتر است هر دفعه‌ای که می‌خواهید از او انتقاد کنید، بیشتر از یک مورد را برای مطرح کردن انتخاب نکنید.

۴)«همیشه» و «هرگز» را فراموش کنید

از کلماتی مثل «همیشه» و «هرگز» برای توصیف رفتارهای منفی دیگران استفاده نکنید. مثلا نگویید: «تو همیشه با صدای بلند می‌خندی» یا «تو هیچ‌وقت به حرف من دقت نمی‌کنی» و… این کلمات، شخصیت آدم‌ها را به لاک دفاعی فرو می‌برد و این حس به آنها دست می‌دهد که شما متمرکز شده‌اید روی نقاط ضعف‌شان و چشم‌تان را به نقاط قوت‌شان بسته‌اید. «بعضی اوقات» و «معمولا» و امثالهم خیلی موثرترند از «همیشه» و «هرگز» و امثالهم.

۵) شوخی را با انتقاد مخلوط نکنید

اگر چه شاید بامزه به نظر برسد که به هنگام انتقاد کردن از این و آن، حرف‌های‌تان را با شوخی مخلوط کنید اما بیشتر آدم‌ها آن را این طور تعبیر می‌کنند که دارید آنها را مسخره می‌کنید و در چنین شرایطی هم طبیعتا دیگر نمی‌شود به انتقادتان بگویید انتقاد سازنده.

۶) روش صحیح انتقاد کردن ؛ از مقایسه کردن بپرهیزید

اگر مزایای رفتاری و گفتاری یک نفر دیگر را به رخ طرف مقابل‌تان بکشید، معمولا تاثیر انتقادتان معکوس می‌شود. از هر گونه مقایسه‌ای که به تحقیر فرد انتقاد شونده منجر می‌شود، پرهیز کنید. این کار، سازندگی انتقادتان را مخدوش می‌کند اما مقایسه‌هایی که طرف مقابل‌تان در آنها دست بالا را خواهد داشت، مطلوب‌اند و حسن نیت شما را به فرد انتقادشونده منتقل می‌کنند.

۷) روش صحیح انتقاد کردن ؛ توی جمع انتقاد نکنید

انتقاد از یک نفر در میان جمع، معمولا به ایجاد حس حقارت ـ و دست کم‌ حس شرمندگی ـ در فردی منجر می‌شود که از او انتقاد می‌کنید. چنین انتقادهایی در بیشتر مواقع موجب رنجش خاطر می‌شوند و نتیجه مطلوبی در پی ندارند اما انتقادهایی که در خلوت انجام می‌شوند، گویای حسن نیت انتقاد کننده‌اند و بار سازندگی‌شان بیشتر است.

۸) روش صحیح انتقاد کردن ؛ به موقع بگویید

شاید بهترین موقع برای انتقاد کردن، مدت کوتاهی پس از ارتکاب همان عملی باشد که می‌خواهید از آن انتقاد کنید. البته تا آنجا که در توان‌تان هست باید سعی کنید زمینه را برای یک گفتگوی خصوصی در خلوت و بحث بی‌طرف با فرد انتقاد شونده فراهم کنید.

۹) روش صحیح انتقاد کردن ؛ مثبت شروع کنید

هر آدمی دوست دارد که نقاط مثبتش دیده شود و مورد تحسین قرار بگیرد. به همین دلیل، بهتر است پیش از شروع کردن به انتقاد و تذکر دادن نقاط ضعف، از یک یا چند نقطه قوت در فرد انتقاد شونده یاد کنید و پس از اشاره به این ویژگی‌های مثبت، بگویید که در او یک نقطه ضعف هم می‌بینید که اگر بهبود پیدا کند نقاط مثبتش را پررنگ‌تر خواهد کرد. در پایان انتقاد هم دوباره به خوبی‌های او اشاره‌ای کنید تا حس مثبت‌اش، او را به تغییر و بازسازی آن نقطه ضعف، ترغیب کند.

۱۰)روش صحیح انتقاد کردن ؛ ویران نکنید، بسازید

«من مطمئنم که تو خیلی بهتر از اینها می‌توانی انجام وظیفه کنی چون… من مطمئنم که می‌توانم توی این قضیه روی تو حساب کنم چون. . .» گفتن چنین جملاتی باعث می‌شود اعتماد به نفس طرف مقابل‌تان افزایش پیدا کند و حس کند که شما دلتان می‌خواهد او از وضعیتی که دارد به وضعیت بهتری دست پیدا کند اما اگر لحن و کلماتی که برای انتقاد کردن انتخاب می‌کنید، نامناسب باشد طرف مقابل‌تان حس می‌کند که شما می‌خواهید او را زمین بزنید و به این ترتیب، تاثیر حرف‌ها و انتقادات‌تان به حداقل می‌رسد.

۱۱) روش صحیح انتقاد کردن ؛ عصبانی نشوید

تا وقتی خودتان نخواهید، هیچ‌کس نمی‌تواند شما را آن‌قدر عصبانی کند که کنترل‌تان را از دست بدهید. همیشه وقتی در برخورد با دیگران عصبانیت به خرج می‌دهید، پیش‌تر و بیشتر از آنکه به طرف مقابل‌تان آسیب بزنید، به خودتان آسیب می‌رسانید. عصبانیت نمی‌گذارد حرف‌هایتان منصفانه شنیده شود. وقتی انتقاد می‌کنید، اجازه ندهید احساسات شخصی‌‌تان مزاحم تاثیر حرف‌هایتان شود.

تفاوت انتقاد مخرب و سازنده چیست؟

انتقاد کردن به معنای جدا کردن درستی‌ها و نادرستی‌ها، تحلیل یک رفتار بر اساس ملاک‌های شخصی یا علمی می‌باشد. اما بسیاری از افراد، انتقاد کردن را مساوی با شمردن ویژگی‌های منفی یک فرد می‌دانند در صورتی که انتقاد چیز دیگری است. در انتقاد با تاکید بر ویژگی‌های مثبت، ویژگی‌های منفی را یادآوری شده و برای آن راهکار و راه حلی ارائه می‌شود.

انتقاد مخرب

انتقاد مخرب، انتقادی است که در آن فقط ویژگی‌های منفی طرف مقابل بزرگ می‌شود، هیچ راهکاری برای بهبود ارائه نمی‌شود، حس بد و حقارت در فرد ایجاد می‌کند و حتی ممکن است مسائلی که بیان می‌شود درست هم نباشد.

مثال انتقاد مخرب “تو واقعا دست و پا چلفتی هستی، هیچ کاری رو درست انجام نمیدی حتی نمیتونی یه ظرف بشوری”.

انتقاد سازنده

اما انتقاد سازنده علاوه بر بیان نقاط ضعف به شکلی محترمانه، راه حل‌ها و راهنمایی‌هایی از فردی که در آن زمینه متخصص‌تر است، برای بهبود عملکرد ارائه می‌شود. در این انتقاد، فرد علاوه بر اینکه اشکالات خود را می‌فهمد، انگیزه برای اصلاح و پیشرفت پیدا کرده و با اعتماد به نفس بیشتری در این مسیر حرکت می‌کند.

مثال انتقاد سازنده: “اگه موقع ظرف شستن، ظرف‌ها را با این حالت بگیری ممکنه از دستت لیز بخوره. بهتره که اینطور انجام بدی”.

آداب و اصول و روش صحیح انتقاد کردن

برای اینکه بتوانید انتقاد خود را در جهت مثبت و سازنده به کار بگیرید لازم است قبل از هر چیز با آداب و اصول انتقاد کردن آشنا باشید. مهم‌ترین آدابی که هنگام انتقاد کردن باید آن‌ها را رعایت کنید موارد زیر را در بر می‌گیرند.

1- پی بردن به ضرورت انتقاد

قبل از اینکه شروع به انتقاد از کسی بکنید از خود سؤال بپرسید که چرا می‌خواهید این کار را انجام دهید و انتقاد شما چه ضرورتی دارد؟ آیا هدفتان از این کار رشد و پیشرفت طرف مقابل است یا با این کار می‌خواهید عصبانیت و ناراحتی خود را به گونه‌ای تخلیه کنید؟ اندکی مکث پیش از انتقاد کردن، باعث می‌شود هیجان زده عمل نکنید و کنترل بیشتری روی حرف‌های خود داشته باشید.

2- انتخاب زمان مناسب برای انتقاد کردن

یک اصل بسیار مهم در انتقاد کردن این است که زمان درستی را برای این کار انتخاب کنید. انتقاد کردن زمانی که فرد مقابل وضعیت روانی مناسبی ندارد، نه تنها تأثیری نمی‌گذارد بلکه حتی وقتی به بهترین شکل گفته شود نیز به سوءتفاهم می‌انجامد و به احتمال زیاد فرد مقابل آن را نوعی تهدید شخصی برداشت می‌کند. در نتیجه همیشه تلاش کنید موقعیت را به درستی بسنجید و ببینید آیا کسی که می‌خواهید از او انتقاد کنید از نظر روانی آمادگی دارد یا خیر.

3- مطرح کردن انتقاد در فضای خصوصی

انتقاد کردن در جمع زمانی که امکان گفت‌وگوی خصوصی وجود دارد هرگز توصیه نمی‌شود. این کار معمولاً اعتماد به نفس افراد را هدف قرار داده و منجر به تجربه احساسات ناخوشایندی نظیر شرم و خجالت زدگی می‌شود. در نتیجه تلاش کنید در فضایی خصوصی انتقادات خود را مطرح کنید. این کار به طور غیر مستقیم به فرد مقابل نشان می‌دهد که برای او احترام قائلید و قصد تخریب شخصیتش را ندارید و خواهان برقراری ارتباطی موفق و موثر هستید.

انواع انتقاد کردن

برخی از انواع انتقاد کردن عبارتند از:

انتقاد سازنده

این روش در بسیاری موارد می تواند جنبه ای سازنده و مثبت داشته باشد. اگر لحن انتقاد کننده دوستانه باشد بیشتر موثر واقع شده و شنونده بدون آنکه مورد حمله قرار گیرد از معایب خود مطلع می شود.

بی تردید برای روش صحیح انتقاد کردن برای هیچکس خوشایند نیست که بشنود «بد غذا میخورید» و یا «در لباس پوشیدن بد سلیقه هستید». برای آنکه انتقاد سازنده و موثر باشد منتقد باید مواردی را رعایت کرده و پرسشهایی را مطرح کند که هر یک از آنها در رساندن وی به هدف خود نقش مثبتی ایفا کند.

این سئوالات می بایست محتوای اطلاعاتی را که لازم است مبادله شوند در برگیرد. همانگونه که گفتن و چگونه گفتن ارتباط نزدیکی با هم دارند، محتوا و شیوه انتقاد نیز بر هم تاثیر گذارند. در تعیین محتوای یک انتقاد باید ابتدا از خود پرسید که از چه رفتاری می خواهیم انتقاد کنیم؟

این روش می تواند بسیار مفید واقع شود، زیرا از به کاربردن جملات کلی و کلمات پوچ و آزاردهنده ای چون «همیشه همین کار را می کنی»، «هیچ وقت به موقع نمی آیی» و جملاتی از این قبیل جلوگیری می شود. هنگامی که انتقاد از رفتار خاصی را با قاطعیت و به طور دقیق مطرح می کنیم برای انتقاد شونده این امکان را فراهم می سازیم که منظور ما را بدرستی درک کند.

انتقادی که متوجه رفتار خاصی باشد می تواند منجر به گفتگویی دوجانبه شود تا اینکه به بحثی مبدل شود که حدود آن مشخص نیست.

انتقاد غیرمستقیم

انتقاد می تواند به صورت غیرمستقیم بیان شود. برای مثال اگر طرف مقابل شما خصوصیت بدی داشته باشد، در خلال گفتگو به او بگویید «به نظر شما آدمهایی که دارای این خصوصیت اخلاقی هستند، غیرقابل تحمل نیستند؟» این شیوه انتقاد باعث می شود که یک حس هوشیاری در وی بیدار شود و وی متوجه شود که دارای چنین مشکلی است. حتماً این مثل را شنیده اید که می گوید «به در می گویند تا دیوار بشنود». این یک مثال متداول در فرهنگ ما برای ابراز همین موضوع است.

انتقاد همراه با تعریف و تمجید

در این روش ابتدا می توان به تعریف و تمجید ویژگی های ارزشمند فردی که مورد انتقاد است پرداخت.برای مثال «تو دختر خیلی باهوشی هستی». پس از کاربرد یک مقدمه مناسب نظر انتقادی خود را بیان و سعی کنید آن را در پوششی از سخنان خوب و دلپذیر قرار دهید. البته منظور شما اصلاً تملق نیست بلکه نخست خصوصیات خوب او را گوشزد کرده و بعد انتقاد خود را ابراز داشته اید.

انتقاد تهاجمی و صریح

رک بودن نشانه صراحت و صداقت است ولی همیشه برای مخاطب خوش آیند نیست بخصوص اگر خیلی ناپخته بیان شود. این نوع انتقاد نه تنها هیچ نوع سازندگی در بر ندارد بلکه شنونده را هم در موضع تدافعی قرار می دهد. برای روش صحیح انتقاد کردن بهتر است که انتقاد با بکارگیری یک سیاست درست انجام شود.

محکوم کردن

گاهی بجای انتقاد همراه با راهنمایی، انتقاد کننده مخاطب را در یک دادگاه یک طرفه محاکمه و محکوم می کند. او به خود این حق را می دهد که در مورد دیگران اظهار نظر کرده و الگوی فکری خود را به وی تحمیل کند. اینگونه برخوردها نه تنها سازنده نیست، بلکه بسیار نامناسب است.

انتقاد دیرتر از موعد

این گونه انتقادات، زمانی صورت می گیرد که هیچ کمکی به رفع مشکل نمی کند. به عبارت دیگر زمان برای جلوگیری از خطا وجود ندارد. بر هیچ کس پوشیده نیست که انتقاد در چنین زمانی برای جلوگیری از تکرار اشتباه بوده و اگر تشخیص داده شود که تاثیری در آینده نخواهد داشت، بهتر است برای روش صحیح انتقاد کردن هیچگاه ابراز نشود.

تفاوت انتقاد مخرب و سازنده چیست؟

انتقاد کردن به معنای جدا کردن درستی‌ها و نادرستی‌ها، تحلیل یک رفتار بر اساس ملاک‌های شخصی یا علمی می‌باشد. اما بسیاری از افراد، انتقاد کردن را مساوی با شمردن ویژگی‌های منفی یک فرد می‌دانند در صورتی که انتقاد چیز دیگری است. در انتقاد با تاکید بر ویژگی‌های مثبت، ویژگی‌های منفی را یادآوری شده و برای آن راهکار و راه حلی ارائه می‌شود.