آزمایشگاه‌ها فضاهایی تخصصی هستند که جهت انجام خدمات آزمایشگاهی گوناگون ، از تحقیقات تا کنترل کیفیت یا بهینه‌سازی فرآیند های ویژه پیش از اجرای صنعتی طراحی شده‌اند . پس نحوه آماده سازی و تجهیز هر آزمایشگاه با توجه به اهداف و نیازهای پژوهشگران تا حدودی با یکدیگر تفاوت دارد . برای شروع تجهیز هر آزمایشگاه ، باید ساختمان مورد نظر آن از نظر امکان کنترل دما ، جلوگیری از ورود گرد و غبار ، لوله کشی فاضلاب جداگانه و تهویه مناسب کنترل گردد .
زیرا تمامی این عوامل بر روند انجام آزمایش های مختلف تاثیر می گذارند . بعد از آن نوبت به سکوبندی جهت قرار دادن دستگاه ها و نصب کابینت های آزمایشگاهی به منظور نگهداری مواد و لوازم آزمایشگاهی می رسد . در آخر تجهیزات آزمایشگاهی بزرگی همچون هود آزمایشگاهی ، یخچال های آزمایشگاهی و دستگاه های آزمایشگاهی مثل انکوباتور ، اتوکلاو ، آون آزمایشگاهی ، ترازو ، میکروسکوپ ، بن‌ماری و سانتریفیوژ ، در جایگاه در نظر گرفته شده برای آن‌ها قرار می گیرند .
معمولا سکوبندی آزمایشگاهی که شامل نصب کابینت آزمایشگاهی ، سینک های آزمایشگاهی (همراه با شیرآلات ، دوش و چشم‌شو) ، و صندلی های آزمایشگاهی است برای تمامی آزمایشگاه‌ها به جهت حفظ نظم و ایمنی کاربران و پژوهشگران آن ضروری می باشد . چنانچه آزمایشگاهی دارای سکوبندی مناسبی نباشد ، قطعا به دستگاه‌های آن آسیب وارد می شود . با این وجود ، در بیشتر آزمایشگاه های ایران توجه زیادی به این مساله نمی شود .
از انواع طراحی سکوبندی آزمایشگاهی می توان به سکوبندی های یکطرفه و دوطرفه نام برد که معمولا دارای کابینت های ایمن و ضد انفجار آزمایشگاهی ، میزهای مخصوص آزمایشگاهی همچون میز ترازوی ضد لرزش ، کمد نگهدارنده انواع مواد شیمیایی و صندلی های آزمایشگاهی هستند .
پرکاربردترین تجهیزات آزمایشگاهی
از پرکاربردترین تجهیزات آزمایشگاهی دیگر علاوه بر هود و یخچال آزمایشگاهی ، می توان به دستگاه های پی اچ متر ، آون آزمایشگاهی یا فور آزمایشگاهی ،کوره آزمایشگاهی ، انکوباتور ، اتوکلاو ، ترازو ، میکروسکوپ ، بن‌ماری ، سانتریفیوژ ، فریزر آزمایشگاهی ، هات پلیت ، استیرر ، همزن و غیره اشاره کرد . تمامی این تجهیزات برای انجام دقیق آزمایش ها ، آنالیز و تحلیل ، تست و اندازه‌گیری ، استریلیزاسیون لوازم ، انکوباسیون ، خشک کردن و گرما دادن مواد مختلف در اغلب آزمایشگاه‌ها یافت می‌شوند .
یخچال آزمایشگاهی
اصولا یخچال ها و فریزر های آزمایشگاهی در تمامی آزمایشگاه های تحقیقاتی و صنعتی جهت تازه نگه داشتن مواد و کیت های آزمایشگاهی حساس به گرما و سلول های زنده (بخصوص در دمای منفی 70 درجه) مورد استفاده قرار می گیرند . هرگونه اختلال در توزیع یکنواخت سرما می تواند موجب از بین رفتن نمونه های آزمایشگاهی شود .
هود آزمایشگاهی
انواع هود آزمایشگاهی با عنوان هود سقفی ، هود بیرونی ، هود فیلتردار ، هود لامینار و هود شیمیایی ، یکی از مهمترین تجهیزات هر آزمایشگاه به ویژه آزمایشگاه های شیمی ، علوم پزشکی ، زیست‌شناسی و اتاق‌های تمیز می باشند .
پی اچ متر آزمایشگاهی
پی اچ متر یک دستگاه دقیق آزمایشگاهی می باشد که برای بررسی میزان اسیدی یا قلیایی بودن محلول‌ها اکثرا در آزمایشگاه های شیمی ، علوم زیستی ، صنایع غذایی و دارویی و کنترل کیفی مورد استفاده قرار می گیرد . در گذشته به روش دستی به صورت رنگ سنجی با کاغذ پی اچ متر ، میزان pH را اندازه گیری می کردند ، ولی امروزه با تولید دستگاه‌های پی اچ متر الکتریکی تحول قابل توجه ای در این زمینه رخ داده است و دقت آزمایشات تا 50 درصد افزایش یافته و سرعت کار بسیار بالاتر رفته است . انواع پی اچ متر عبارتتداز پی اچ متر قلمی ، پی اچ متر پرتابل یا قابل حمل ، پی اچ متر رومیزی یا آزمایشگاهی .
آون آزمایشگاهی
یکی از تجهیزات آزمایشگاهی مهم آون یا فور است که می تواند حرارت یکنواخت و کنترل‌شده‌ای را جهت گرم کردن ، خشک کردن ، پخت ، تبخیر ، استریلیزاسیون و سایر عملکردهای آزمایشگاهی فراهم کند . رنج دمایی انواع آون معمولا مانند آون استاندارد دیجیتال ، آون مخصوص کارهای سنگین ، آون با دمای بالا ، آون خلا ، آون همرفتی ، آون همرفتی جاذبه ای ، آون جعبه داغ و آون ذوب موم ، بین دمای محیط تا بیش از 300 درجه سانتی‌گراد است .
انکوباتور
معمولا آزمایشگاه هایی که کار میکروبیولوژیکی و کشت سلول یا بافت انجام می دهند ، جهت انجام آزمایش‌های خود به دستگاه انکوباتور جهت کنترل پارامترهایی مانند دما ، رطوبت و سطح O2 و CO2 نیاز دارند .
اتوکلاو
دستگاه اتوکلاو انواع مختلفی دارد و تمامی آن ها با فراهم کردن دمای 121 درجه سانتی‌گراد ، برای استریلیزاسیون وسایل جراحی و دارویی به‌کمک بخار آب استفاده می شوند . از مشکلات کار با اتوکلاو سطح ایمنی آن است . زیرا مکانیسم عمل آن شبیه به زودپزهای خانگی است و هرگونه گرفتگی در مجاری بخار خروجی آن می تواند موجب ترکیدن و تخریب آزمایشگاه شود .
ترازو
ترازو یکی از تجهیزات آزمایشگاهی است که دقت بالای آن حین کار بسیار حائز اهمیت است . امروزه در بیشتر آزمایشگاه ها از ترازوهای الکتریکی به جای ترازوی مکانیکی جهت اندازه گیری وزن اجسام و ماده‌ها استفاده می شود . بیشتر ترازوهای الکتریکی یک محفظه دارند که با بستن آن از تاثیر فشار هوا بر روی وزن اجسام کم می شود .
میکروسکوپ
در آزمایشگاه‌های پزشکی از میکروسکوپ نوری معمولی برای بزرگنمایی به منظور مشاهده باکتری‌ها ، ویروس ها ، سلول ها و بافت ها در نمونه های مختلف همچون خون و ادارار استفاده می گردد .
بن‌ماری
دستگاه بن ماری یک محفظه آب دارد که می تواند آن را به دما های مختلف جهت انتقال گرما به حجم معینی از مایع محیط کشت یا دیگر مایعات برساند .
سانتریفیوژ
سانتریفیوژها که انواع مختلفی دارند، قادر هستند مواد غیرمحلول را از نمونه اصلی جدا کنند. به‌خصوص جداسازی سلول‌ها از یک محیط مایع که در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی پزشکی و زیست‌شناسی بسیار رایج است. از انواع سانتریفیوژ می‌توان به سانتریفیوژ با زاویه ثابت و شناور، سانتریفیوژهای توبولار، سانتریفیوژ سیتولوژی، سانتریفیوژ هماتوکریت، میکروسانتریفیوژ، سانتریفیوژ یخچال‌دار و سانتریفیوژ گازی اشاره کرد.
انواع آزمایشگاه ها
آزمایشگاه های كنترل كيفيت و آنالیز محصولات
آزمایشگاه های ایمنی زیستی
آزمایشگاه های پزشکی و علوم زیستی
آزمایشگاه های ساخت و تولید
آزمایشگاه های شیمی
اصول طراحی محیطی آزمایشگاه
برای رسیدن به طراحی محیطی کاربردی آزمایشگاه باید در کنار رعایت اصول و ضوابط معماری ، با صحبت با مدیر طراحی را با توجه به نیاز های آنان انجام دهید . از مهم ترین ضوابط معماری که رعایت آن ها ضرورت دارد عبارتنداز :
توجه به ایمنی و سلامت تمامی پرسنل و مراجعه کنندگان به محیط آزمایشگاه
رسیدن به چیدمان مناسب برای تجهیزات با توجه به نیاز های افراد و الگو های کاری آنان
توجه به الگو های ارتباطی و پیوستگی فضاها و فرآیندها
جداکردن قسمت های مختلف محیط از یکدیگر با توجه به نوع کاربری آن ها
در نظر گرفتن تهویه برای هر فضا متناسب با فعالیت‌هایی که در آن انجام می شود
طراحی نور طبیعی و نور مصنوعی مناسب با استانداردها و شرایط لازم هر بخش
توجه به شعاع گردش کار برای هر کارمند و امکان کار همزمان چندین کاربر
