غار کتله خور زنجان یکی از بی نظیرترین غارهای دنیا و دومین غار وسیع جهان است. گروه سفر شادمگ سفر به غار گتله خور دیدنی ترین جاذبه استان زنجان را به شما پیشنهاد می کند.
معرفی غار کتله خور
غار کتله خور یکی از زیباترین غارهای آهکی جهان است و از نظر قدمت، وسعت، تعداد طبقات و تنوع در تشكیل قندیل‌ها، از غارهای منحصربه‌فرد دنیا محسوب می‌شود. این غار قبل از سال ۱۳۰۰ کشف و ۳۰ سال بعد توسط سید اسدالله جمالی به ثبت رسید. مهم‌ترین و گسترده‌ترین بازدید از کتله خور که باعث شد بیشتر شناخته شود، به سال ۱۳۶۵ برمی‌گردد که تیمی متشکل از غارنوردان زبده، غار را کنکاش و نادیده‌های بسیاری را کشف کردند.
کتله خور به‌لحاظ وسعت و تنوع قندیل‌ها یکی از غارهای منحصربه‌فرد جهان است. البته هنوز این غار مسیر‌های کشف نشده بسیاری دارد و انتهایی برای آن یافت نشده است.
تا كنون حدود ۳۰ كیلومتر از غار كتله خور شناسایی و نقشه‌برداری ۲۲ كیلومتر از این محدوده انجام شده، ولی فقط یک مسیر ۱,۲۰۰ متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران مهیا شده است.
چرا این غار کتله خور نام دارد؟
در بعضی از مناطق غربی ایران، به کوه های کم ارتفاع «کتله» می‌گویند و احتمالا وجه تسمیه غار نیز همین باشد که در یکی از این کوه‌ها قرار گرفته است و خورشید از پشت آن طلوع می‌کند و به‌جای «کتله خورشید» به آن «کتله خور» می‌گویند. مردمان محلی به این غار «کتل کوتول» می‌گویند.
در زبان ترکی «کتله» به معنی پستی و بلندی و ناهمواری‌های داخل غار و «خور» به معنی راحتی و آسانی است که به‌صورت کلی معنی پستی و بلندی‌های راحت و دنج را می‌دهد. «تپه خورشید» و «روستای بدون خورشید» نیز از دیگر معانی کتله خور هستند.
چگونگی شکل‌گیری غار
زمان شکل‌گیری غار کتله خور به دوران سوم زمین‌شناسی و حدود ۳۰ میلیون سال پیش بر می‌گردد. آب‌های زیرزمینی در سنگ‌های آهکی کوه ساقیزلو نفوذ کرده‌اند و به‌آرامی، آهک‌های درون سنگ‌ها و صخره‌ها را شسته‌اند و حفره‌هایی ایجاد کرده‌اند و غار کتله خور با شکل امروزی آن پدید آمده است.
اگرچه غار در حال حاضر بیشتر شکلی خاکی دارد؛ اما در مراحل اولیه تشکیل خود غاری آبی بوده است. تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده است که آب به طبقات زیرین نفوذ کند و کتله خور به غاری خشک تبدیل شود. هنوز در بخش‌هایی از غار، رودی جریان دارد که حاصل جریان آب‌های فرورو و شکل‌دهنده غار است.
غار کتله خور کجاست؟
غار کتله خور در استان زنجان قرار دارد و یکی از جاهای دیدنی خدابنده یا قیدار محسوب می‌شود. این غار در دل کوه‌های آهکی جنوب روستای گرماب و پنج کیلومتری شهر گرماب از توابع شهر خدابنده واقع شده است.
مسیر غار
برای بازدید از غار کتله خور باید راهی شهر گرماب در استان زنجان شوید. از سه مسیر دسترسی به این غار امکان‌پذیر است:
- اول: جاده آسفالته زنجان – سلطانیه و سپس خدابنده – گرماب
- دوم: جاده زنجان – بیجار – گرماب
- سوم: جاده همدان- کبودر آهنگ
اگر از سمت تهران حرکت می‌کنید، بزرگ‌راه تهران- قزوین را در پیش بگیرید، بعد از شهر ابهر مسیر قیدار را پیش بگیرید و از آن جا به سوی گرماب بروید. از سوی زنجان نیز باید مسیر زرین آباد و پس از آن گرماب را انتخاب کنید.
آدرس غار کتله خور: ۱۵۵ کیلومتری جنوب زنجان، شهرستان خدابنده، شهر گرماب
فاصله غار کتله خور تا زنجان: ۱۳۷ کیلومتر
ویژگی‌های غار
غار کتله خور در ارتفاع ۱,۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه‌ای که آب‌های فروروی حاصل از ریزش جوی غار را خارج می‌کند و به رود شور می‌ریزد، ۵۰ متر است. ورودی غار کتله خور یک دهلیز چهار هزار متری با سقفی کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی است.
پس از دهلیز فرعی یک دالان وسیع ۹۵۰ متری با سربالایی‌هایی به ارتفاع دو متر و گودال‌های خشک قرار دارد که با دوشاخه ۵۰ متری ادامه پیدا می‌کند و پس از عبور از یک سربالایی به تالار وسیعی پوشیده از چکنده و چکیده و ستون می‌رسد. ورودی اولیه این دهلیز به‌منظور جلوگیری از آسیب‌های احتمالی بسته شده است. این مکان را افراد محلی «یورت یری» می‌گفتند که به زبان ترکی به معنی محل زندگی افراد یا آبا و اجداد اطلاق می‌شود.
از عجایب و زیبایی‌های غار کتله خور تعدد طبقات آن است که این‌گونه غارها در جهان بسیار کم‌نظیر هستند.غار کتله خور غاری آهکی است که در برخی نقاط آن گل رس و خاک‌های حاوی اکسیدآهن مشاهده می‌شود.
طبقات غار
این غار که سه طبقه آن شناسایی شده دارای تونل‌های فرعی و بخش‌های مختلفی حاصل از تجمع‌های مختلف آهکی است که هرکدام بر اساس شباهتی که به یکی از اشیای اطراف ما داشته‌اند، نامگذاری شده‌اند؛ از این میان می‌توان میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه‌راهی کوهی، میدان پنج‌شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر باجهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و… را نام برد.
در داخل قسمتی که تالار کوچک بلورین نام گرفته و به تالار ستون‌ها چسبیده، چاهی به عمق هشت متر قرار دارد که احتمالا محل خروج آب‌های فرورو و سازنده غار است. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این غار است.
همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است که این‌گونه غارها در جهان بسیار کم‌نظیر هستند. گمان می‌رود که این غار دارای هفت طبقه باشد که البته تاکنون تنها سه طبقه آن کشف شده است.
بخش های غار
در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده است؛ بخش ورزشی آن که تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره‌نوردان قرار می‌گیرد، حدود چهار کیلومتر است و هنوز انتهای آن کشف نشده است.
بخش تفریحی غار نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد، حدود دو کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می‌شود این مسیر تنها یک سوم کل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد و قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد، البته این دالان هیچ‌گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به‌صورت مصنوعی کنده شده؛ اما خود دالان کاملا طبیعی است.
در مورد جانوران غار کتله خور نیز باید گفت تنها جانور داخل غار خفاش است، چون به‌علت نبود تغذیه و نور کافی، جانوران دیگری زندگی نمی‌کنند. آب و هوای داخل غار در قسمت‌های مختلف متفاوت است. مثلا در ورودی به‌دلیل چرخش هوا تا ۴,۰۰۰ متری تقریبا خنک است و از ۱۱ درجه سانتیگراد شروع می‌شود. در قسمت‌های داخلی‌تر رطوبت هوا به حدود ۹۰ درصد می‌رسد.
غار کتله خور در طی زمان دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده که برخی طبیعی و برخی هم مصنوعی بوده است. از تغییرات طبیعی این غار می‌توان شکستگی‌های حاصل از زمین‌لرزه‌ها، گسل‌خوردگی‌ها، لغزش‌ها و ریزش‌ها را نام برد.
قندیل‌های غار کتله خور
غار کتله‌خور از لحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده است. در این غار قندیل‌ها یا همان استلاکتیت‌ها، استلاکمیت‌ها و ستون‌های بسیاری در گذرگاه‌های اصلی قرار دارد و قندیل‌های مخروطی آویزان از سقف‌ها در اثر داشتن ناخالصی‌ها، رنگ‌های متنوع به خود گرفته‌اند.
آن‌ها که ترکیبات به‌همراه نداشته یا کمتر دارند، به‌صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف مشاهده می‌شوند. در غار کتله‌خور همچنین می‌توانید تجمع‌های زیبا و جالب‌توجه استالاگمیت‌هایی را ببینید که بسیار شبیه عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند.
غار کتله‌خور از لحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده است.وجود همین قندیل‌ها ویژگی منحصر به فردی به غار کتله خور بخشیده است؛ به‌گونه‌ای که از به هم پیوستن استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهکی، ستون‌های آهکی عظیم شکل گرفته‌اند و باعث شده‌اند که این غار خود، نگهدارنده خود باشد؛ یعنی اینکه این ستون‌های عظیم نقش نگهدارنده‌هایی را بازی می‌کنند که مانع از فروریختن سقف غار می‌شود.
ساعت بازدید و قیمت بلیط غار
ساعت بازدید: ۱۰ صبح تا ۱۸
مدت زمان بازدید غار کتله خور: یک ساعت
قمیت بلیط: ۵ هزار تومان
فیلم مستند شگفتی‌های غار کتله خور
کتله خور صد‌ها میلیون سال قدمت دارد
غاری که بعد از گذشت سال‌ها از اکتشاف آن، هنوز مسیر‌های کشف نشده بسیاری دارد و انتهایی برای آن یافت نشده است. کتله خور در سال ۱۳۰۰ کشف و ۳۰ سال بعد به ثبت ملی رسید، اما مهم‌ترین و وسیع‌ترین بازدید از این غار به سال ۱۳۶۵ بازمی‌گردد که تیمی متشکل از غارنوردان زبده، غار را کنکاش کردند و نادیده‌های بسیاری را کشف کردند.
کتله خور را هم دوره غار علیصدر در همدان می‌دانند. زمان شکل‌گیری غار کتله خور را به دوران ژوراسیک نسبت می‌دهند. حدود ۱۲۰ میلیون سال قبل، زمانی که آب‌های زیرزمینی در سنگ‌های آهکی کوه ساقیزلو نفوذ کردند و به آرامی آهک‌های درون سنگ‌ها و صخره‌ها را شستند و حفره‌هایی ایجاد کردند تا غار کتله خور با شکل امروزی آن پدید آید.
اگرچه غار در حال حاضر بیشتر شکلی خاکی دارد، اما هنوز در بخش‌هایی از غار، رودی جریان دارد که حاصل جریان آب‌های فرورو شکل‌دهنده غار است.
آسمان این غار پر ستاره است
کتله خور شگفتی و زیبایی بسیار دارد، اما یکی از عجایب این غار تعدد طبقات آن است. گفته می‌شود این غار هفت طبقه دارد که تاکنون تنها سه طبقه از آن کشف شده است. غار کتله خور که حدود ۱۷۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، از سه طبقه با تالار‌های متعدد و باشکوه از جمله تالار ستون‌ها و تالار بلورین تشکیل شده است.
بر اثر چکیدن آب بر کف و دیواره‌های غار، سنگ‌هایی شکل گرفته‌اند که در دانش غارشناسی به چکنده و چکیده معروفند. غار دارای تونل‌ها فرعی بسیار، ستون‌های متعدد و قندیل‌های مخروطی شکلی است که بسته به میزان ناخالصی‌ها، رنگ‌های مختلفی به خود گرفته‌اند. قسمت‌هایی از سقف غار را قندیل‌هایی شفافی شکل داده‌اند که، چون ستاره می‌درخشند. این قندیل‌های شفاف از خلوص بیشتری نسبت به باقی قندیل‌ها برخوردارند و، چون بلورهای شیشه‌ای، نور را به راحتی از خود عبور می‌دهند.
تفاوت کتله خور با غار علیصدر همدان
١- کتله خور غاری تقریبا خشک است، اما غار علیصدر آبی است.خشکی غار کتله خور به عنوان یک مزیت برای گردشگران است. چرا که موجب سهولت حرکت در زوایای مختلف غار می باشد؛ حال آنکه حرکت در آب برای دسترسی به زوایای مختلف غار کاری دشوار است.
٢- خالص بودن آهک های غار کتله خور نسبت به آهک‌های غار علیصدر موجب شفافیت بیشتر قندیل ها شده است. این امر موجب عبور نور از قندیل ها شده که مناظری بسیار زیبا وخیال انگیزی را پدید می آورند. تنوع بالای رنگ قندیل ها در کنار شفافیتشان تصویر بی نظیر در برابر چشمان بیننده به نمایش می گذارند.
تاکنون حدود سی کیلومتر از این غار شناسایی شده و نقشه برداری بیست و دو کیلومتر از این ناحیه انجام شده است. ولی در حال حاضر تنها مسیر هزار و دویست و پنجاه متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران فراهم آمده است. غار کتله‌خور شامل هفت طبقه می باشد که تا امروز تنها چهار طبقه از آن شناسایی شده است، و طبقه آخر آن برای بازدید عموم مهیا نیست.
طبق گفته های راهنمای گردشگری غار، در اکتشافات صورت گرفته در این غار تعدای اسکلت انسان و تکه‌های سفال قدیمی یافت شده. که بر اساس بررسی‌های آزمایشگاهی صورت گرفته قدمت آن ها متعلق به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد است که نشان از قدمت دیرینه این منطقه دارد.
در طول مسیر غار نوردی تونل های فرعی بسیاری را مشاهده می کنید. سقف غار همانند یک تابلوی برجسته پر از قندیل های آویزان است . در کف غار رسوبات مخروطی فراوانی وجود دارد که از اتصال این دو پدیده زیبا ستون های فراوانی در مسیر اصلی غار نوردی شکل گرفته است که بر زیبایی هر چه بیشتر مسیر می افزاید.
