افزایش عزت نفس در کودکان با چند نکته کلیدی

افزایش عزت نفس در کودکان بسیار مهم است و باعث می شود تادر بزرگسالی فرد شایسته ای تحویل جامعه داده شود. گروه موفقیت شادمگ در خصوص افزایش عزت نفس در کودکان اطلاعات خوبی را در اختیارتان قرار داده است.

عزت نفس

عزت نفس اعتقاد و باوری است که فرد نسبت به ارزش و اهمیت خودش دارد. افزایش عزت نفس در کودکان اهمیت بالایی دارد. تحقیقات حاکی از آن است كه بسیاری از رفتارهای آسیب‌زای کودکان مانند بزهكاری، مصرف سیگار، افت تحصیلی، پرخاشگری و … ناشی از ضعف عزت نفس در کودکان است.

حال مسئولیت والدین در قبال ایجاد و افزایش عزت نفس در کودکان چیست؟ چگونه می‌توان عزت نفس در کودکان را تقویت کرد؟ با ۱۰ توصیه‌ی ما برای ایجاد عزت نفس در کودکان همراه باشید.

عزت نفس چیست؟

بهتر است پیش از آنکه درباره روش های افزایش عزت نفس در کودکان صحبت کنیم، معنای عزت نفس را بدانیم.

عزت نفس از آن دسته مفاهیمی است که معنای واحدی برای آن وجود ندارد و از معنای آن تفاسیر گوناگونی می‌شود. برای مثال کریستوفر مراک در کتاب عزت نفس خودش بیان می‌کند ما هنوز به نقطه‌ای نرسیده‌ایم که اتفاق نظر قطعی روی عزت نفس داشته باشیم.

اما عزت نفس یا Self-esteem را در روانشناسی می‌توان به این شکل تعریف کرد:« هر فردی نسبت به ارزش‌های خودش بازتاب و برآوردی دارد که به این ارزیابی نسبت به ارزش‌های خود در روانشناسی عزت نفس می‌گویند.»

به زبان ساده‌تر به باور و اعتقادی که یک فرد درباره میزان ارزش و اهمیت خودش دارد، عزت نفس گفته می‌شود.

این عزت نفس در هر فرد به تدریج و در طول زندگی و تجربیاتی که کودک آن را دریافت می‌کند به وجود می‌آید. اهمیت این ویژگی آنقدر بالاست که به عنوان یکی از ملاک‌های ضروری برای تربیت فرزند معرفی می‌شود و نادیده گرفتن آن می‌تواند به بروز بسیاری از مشکلات در بزرگسالی شود.

به طور کلی وجود عزت نفس به افراد کمک می‌کند که تصویر مثبت و ارزشمندی را در درون نسبت به خودشان ایجاد کنند.

چرا وجود عزت نفس اهمیت دارد؟

شاید بپرسید که چرا وجود عزت نفس و روش های افزایش عزیت نفس در کودکان در زندگی مهم است و پرورش و افزایش آن در کودکان به عنوان یک کار ضروری شناخته می‌شود؟ در پاسخ به این سوال مهم می‌توان مواردی را که به دلیل وجود و افزایش عزت نفس در فرد ایجاد می‌شود، بررسی کرد:

1. عزت نفس مهم‌ترین عامل برای انگیزه کودک یا فرد بزرگسال برای انجام کارها، فعالیت‌ها یا مشغول شدن به یک اقدام جدید است.
2. وجود عزت نفس و احترام به خود در کنار هم، می‌توانند فرد را به خودباوری و رشد فکری برسانند.
3.  فردی که دارای عزت نفس کافی است، معمولا از پس هر کاری برمی‌آید و یا شکست و تجربه ناموفق در یک فعالیت را مقدمه‌ای برای پیشرفت می‌داند.

۱۰ نکته کلیدی برای ایجاد عزت نفس در کودکان

 عقب بایستید و بگذارید کود‌ک‌تان خودش تصمیم بگیرد

یکی از مسئولیت‌های والدین برای افزایش عزت نفس در کودکان این است که آنها را برای حضور در جامعه آماده کنند و فرد شایسته‌ای تحویل جامعه بدهند. حتی اگر برا‌ی‌تان سخت است، عقب بایستید و اجازه بدهید کود‌ک‌تان خطر کند، انتخاب کند، مشکلاتش را خودش حل کند و به تلاشش احترام بگذارید.

 مضرات تشویق بیش از حد کودکان بیشتر از مزایای آن است

عزت نفس از احساس امنیت، عشق و افزایش صلاحیت فرد برای انجام کارهای مختلف سرچشمه می‌گیرد. کودک باید با تلاش و صرف وقت توانایی خود را بهبود ببخشد. تشویق کودکان وقتی که کاری را به خوبی انجام می‌دهند، مفید است.

ولی مضرات تشویق بیش از حد کودکان بیشتر از مزایای آن است. وقتی که به کودک‌تان می‌گویید که این کار را خارق‌العاده و بی‌نقص انجام دادی، باعث می‌شوید سطح توقع کودک از خودش کاهش یابد. در نتیجه کودک فشار بیشتری به خودش نمی‌آورد. در حالی‌که اعتمادبه‌نفس از طریق تمرین و ممارست، شکست و تلاش مجدد به وجود می‌آید.

سارا که چهار پسر یک تا نه ساله دارد، معتقد است تعریف و تمجید مداوم از کودکان، باعث نابودی عزت نفس آنها می‌شود. وقتی که کودکان فکر کنند کاری را بی‌نقص انجام داده‌اند، ممکن است در پی این تصور دیگر تلاشی برای بهتر شدن نکنند. یا تلاش کنند همه‌ی کارها را بی‌نقص انجام بدهند که این هدف با توجه به سختی بعضی از کارها غیرممکن است. تحسین بیهوده‌ی کودک باعث گمراهی او می‌شود. مثلا اگر فرزندتان کلمه‌ای را اشتباه تلفظ کند و شما بگویید که تلفظ‌ او عالی است، دیگر کودک نمی‌تواند به غریزه‌ی خود اعتماد کند. همچنین به مرور می‌فهمد تعریف و ستایش شما فقط یک دروغ توخالی است.

وقتی به کودک‌تان بگویید که باهوش‌ترین، بهترین و بااستعدادترین کودک است، او در ادامه‌ی زندگی خود با واقعیت‌های تلخی مواجه خواهد شد. شما فردی خودشیفته را تربیت می‌کنید که گمان می‌کند هر کاری که انجام بدهد، درست است. دیر یا زود کودک‌تان متوجه می‌شود تصوراتی که از خودش دارد، درست نیست.

 بگذارید کودک‌تان خطرات یا اشتباهات کوچک را تجربه کند

زمانی که کودک‌تان اشتباهات کوچکی انجام می‌دهد، عقب بایستید و دخالت نکنید. ویکتوریا اسپویک مدیر عامل شرکتی در زمینه‌ی خدمات مراقبتی از کودکان و مادر ۸ فرزند می‌گوید: برای ایجاد اعتمادبه‌نفس در کودکان، آنها باید تصمیم بگیرند، فرصت‌های خود را امتحان کنند و مسئولیت کارهای خود را به عهده بگیرند. در حالی‌که بسیاری از والدین همیشه مانع از تلاش و شکست خوردن کودک‌شان می‌شوند.

اسپویک می‌گوید: یک بار پسر دو ساله‌ام (فریزر) یک بطری آب پرتقال در دست داشت و می‌خواست آن را در لیوانی بریزد. من به جای اینکه کاری انجام بدهم، فقط ایستادم و نگاه کردم. با اینکه آب پرتقال روی زمین می‌ریخت، ولی فرصت امتحان کردن را از او نگرفتم. سپس بهترین بخش کار فرا رسید. او از پیشخدمت تقاضای یک دستمال کرد و با آن شروع به تمیز کردن آب پرتقال روی زمین کرد. او توانست مشکل خودش را مانند بزرگسالان حل کند.

بگذارید کودک خودش انتخاب کند

اسپویک می‌گوید: وقتی کودکان تصمیماتی بگیرند که مناسب سن‌شان است، احساس قدرت می‌کنند. کودکان از دو سالگی کم‌کم به عواقب تصمیمات‌شان فکر می‌کنند. زمانی که کودکان تفاوت سرما و گرما را متوجه شدند، بگذارید خودشان لباس‌شان را انتخاب کنند. آنها باید بتوانند از بدن خود مراقبت کنند و مسئولیت تصمیمات‌شان را بپذیرند.

 بگذارید کودک‌تان در کارهای خانه کمک کند

برای افزایش عزت نفس در کودکان به آنها فرصت بدهید تا شایستگی‌های خود را نشان بدهند و احساس کنند کمک‌شان باارزش است. به عنوان مثال وقتی که در سنین خردسالی هستند، از آنها بخواهید در آشپزی، مرتب کردن میز و تخت‌شان کمک کنند.

آنها را تشویق کنید تا علایق‌شان را با اشتیاق دنبال کنند

یکی از راه‌های افزایش عزت نفس در کودکان تشویق آنها به پیگیری علایق‌شان است. آنها را تشویق کنید تا کار موردنظرشان را به انتها برسانند. مهم نیست که کار موردنظر چیست. این کار می‌تواند حتی پشت سر گذاشتن مراحلی در یک بازی ویدئویی باشد. مهم این است که آنها به کاری که شروع کرده‌اند بچسبند و آن را به پایان برسانند.

برای افزایش عزت نفس در کودکان نگران شکست خوردن کودک‌تان نباشید

اگر کودک‌تان از تیم فوتبال مدرسه کنار گذاشته شود یا نتواند جدول ضرب را به خاطر بسپارد چه واکنشی نسبت به آن دارید؟ بسیاری از والدین فکر می‌کنند جنگیدن و شکست خوردن باعث کاهش عزت نفس کودک می‌شود. در حالی‌که این اتفاق یک فرصت طلایی برای ساختن عزت نفس کودک است.

به کودک‌تان ثابت کنید که عشق و علاقه‌تان به او بی قید و شرط است

کاری کنید کودک‌تان بداند عشق و علاقه‌تان به او بی قید و شرط است و در اثر شکست و تصمیمات اشتباهش از بین نمی‌رود. اگر شما تأکیدتان فقط بر روی عملکرد کودک باشد، او فکر می‌کند علاقه‌تان به او صرفا برای کارنامه‌ی تحصیلی یا موفقیت ورزشی است. در این راستا می‌توانید در زمینه تربیت فرزندان بیشتر مطالعه کنید.

مطمئن شوید که اهداف‌ کودک‌تان با توجه به توانایی‌هایش قابل دستیابی است

گاهی اوقات که کودک با شکست روبه‌رو می‌شود، ممکن است احساس ناامیدی کند. در این شرایط والدین باید تلاش کنند تا اعتمادبه‌نفس از دست رفته‌ی کودک را به او برگردانند. سارا این اتفاق را در زمانی که کودکش الکس کلاس دوم بود فهمید.

الکس نمی‌توانست کتابش را به خوبی بخواند و این موضوع باعث شد تا احساس شکست و ناامیدی کند. مادرش برای او کتاب‌هایی خرید که کمی از سطح توانایی‌های الکس پایین‌تر بود. الکس هر دو روز یک کتاب را بدون هیچ مشکلی تمام می‌کرد. این کار باعث شد تا الکس تلاش و کوشش بیشتری برای خواندن بکند و در نهایت مزد سخت‌کوشی خود را بگیرد.

 زمانی که کودک‌تان موفقیتی کسب کرد، از او تعریف و تمجید کنید

تعریف نابه‌جا یا بیش از اندازه می‌تواند برای کودک مضر باشد. ولی وقتی کودک‌تان موفقیتی به دست آورد، تعریف و تمجید از او می‌تواند مفید باشد و باعث تقویت عزت نفس او شود.

یک راه‌ مؤثر تهیه‌ی پوشه‌ای است که کودک بتواند در آن کارت‌های تشویقش را نگه دارد. وقتی کودک توانست به موفقیتی دست یابد نوشته یا کارتی به او داده شود که عملکرد او را تحسین کند. این کار به کودک یادآوری می‌کند که تلاشش با پاداش جبران می‌شود. زمانی که کودک موفقیتی کسب کرد صرفا به گفتن آفرین اکتفا نکنید، با گفتن جزئیاتی از او تعریف کنید. اگر کودک در کاری شکست خورد می‌تواند آن تشویق‌ها را دوباره بخواند و تلاش کند مجددا به موفقیت برسد.

یک روش دیگر که تأثیر بالایی دارد تعریف غیرمستقیم از کودک‌تان است. مثلا اگر کودک‌تان موفقیتی کسب کرد یا کار خوبی انجام داد، می‌توانید در صحبت با دوستان و اقوام به گونه‌ای که کودک‌تان حرف‌های شما را بشنود، به تعریف و تمجید از او بپردازید.

کاری کنید که کودک‌تان احساس خاص بودن کند

بسیار مهم است که به کودک‌تان کمک کنید تا استعدادها و توانایی‌های خود را کشف کند و برای آنها ارزش قائل شود. در عین حال به او بیاموزید که احساس خاص بودن به معنای برتری او نسبت به دیگران نیست.

کودک‌تان را تشویق کنید تا اهدافش را دنبال کند

به کودک‌تان بیاموزید که برای رسیدن به اهدافش تلاش کند و اگر موفقیتی کسب کرد، از آن احساس رضایت و غرور کند. برای او شرایطی به وجود بیاورید تا بتواند برای موفقیت تلاش کند.

کودک‌تان را تشویق کنید تا مسائل را به روش خودش حل کند، با چالش‌ها رو‌به‌رو شود و ریسک‌هایی را بپذیرد و در انجام کارها تلاش و کوشش به خرج بدهد.

نشانه‌های عدم وجود عزت نفس در کودکان

قبل از آنکه روش های افزایش عزت نفس در کودکان را بشناسید و آن را در روند تربیت کودک خود به کار بگیرید، بهتر است از نشانه‌هایی که به شما می‌گوید کودکتان به میزان کافی از این ویژگی بهره‌مند نیست، آگاه شوید:

افسردگی و تمایل به گوشه‌گیری و انزوا

کودکانی که عزت نفس پایینی دارند، اغلب به افسردگی و انزوا روی می‌آورند و به دلیل عدم خودباوری، سعی می‌کنند در تنهایی خودشان غرق شوند.

اضطراب زیاد برای انجام فعالیت‌ها

اضطراب زیاد در انجام فعالیت‌ها یکی از نشانه‌های کمبود عزت نفس در کودکان است. البته باید این نکته را در نظر بگیرید که بروز اضطراب می‌توانند به خاطر عوامل گوناگونی به وجود بیاید. بنابراین نمی‌توان آن را فقط به کمبود عزت نفس در فرد نسبت داد.

برتر دانستن دیگران نسبت به خود (به‌ویژه گروه همسالان)

زمانی که کودک به اندازه کافی عزت نفس ندارد و این ویژگی به مقدار مناسب در او شکل نگرفته، عموما دیگران را از خودش برتر می‌داند. این برتری می‌تواند شامل ویژگی‌های ظاهری مانند چهره، اندام‌ها و … و همچنین ویژگی‌های درونی مثل هوش و توانایی و … باشد.

احساس شرم و اجتناب از فعالیت‌ها

کودک بدون عزت نفس یا با عزت نفس پایین معمولا احساس شرم دارد و به همین دلیل از حضور در فعالیت‌ها اجتناب می‌کند.

عدم توانایی در ابراز نیازها و خواسته‌ها

اگر کودک شما نمی‌تواند نیاز و خواسته خودش را به راحتی ابراز کند و در هر بار بیان آن دچار احساس فشار می‌شود، می‌تواند نشانه روشنی از عدم عزت نفس در او باشد.

ترس از شکست برای افزایش عزت نفس در کودکان

کودکی که از کمبود یا عدم عزت نفس رنج می‌برد، از شکست می‌ترسد و در برخورد با هر نوع شکستی، بسیار سرخورده و غمگین می‌شود. حتی گاهی ممکن است که کودک کار خودش را بهتر از همسالانش انجام دهد. اما به دلیل عدم باور داشتن به خودش، همچنان از شکست خوردن واهمه داشته باشد.

عزت نفس کودکان از کجا می‌آید؟

• وقتی حس کنند که دوست داشتنی هستند و به خانواده و جامعه‌ای تعلق دارند که برای او ارزش قائل هستند.
• اوقات خوبی در کنار خانواده‌اشان سپری کنند.
• به امتحان کردن چیزهای جدید تشویق شوند، کارهایی که در آن خوب هستند را دریابند و برای چیزهایی که برایشان مهم هست، مورد تحسین قرار بگیرند.
• یادتان باشد مهمترین کاری که برای تقویت عزت نفس کودک خود می‌توانید انجام دهید این است که غالباً بدون هیچ دلیلی به فرزند خود بگوید که او را دوست دارید.

روابط و معاشرت‌ها و افزایش عزت نفس در کودکان

ارتباط با کسانی که برای فرزند شما ارزش قائل هستند باعث تقویت عزت نفس کودک می‌شود. این موضوع سبب می‌شود که کودک شما جایگاه خود را در ارتباطات خانوادگی قوی و مهم بشمارد و از سویی دیگر این ارتباطات به او یاد می‌دهد که چطور با دیگران ارتباط برقرار کند و همین امر باعث تقویت عزت نفس کودک می‌شود.

موفقیت‌ها، چالش‌های افزایش عزت نفس در کودکان

موفقیت‌ها و دستاوردها به کودک کمک می‌کند تا حس خوبی نسبت به خود داشته باشد. کودک شما می‌تواند عزت نفس خود را حتی در کارهای که دوست ندارد و به هر دلیلی موفق نشده است، حفظ کند. چنانچه شما نیز به او این اطمینان را بدهید که قبول شکست­‌ها می‌تواند به او در دفعات بعدی کمک کند و تلاش و سخت کوشی او را تحسین کنید.

روش‌های زیادی برای کمک به کودک در کسب موفقیت‌ و کنار آمدن با شکست‌ها وجود دارد، برخی از آن‌ها را در زیر اشاره کرده‌ایم:

وقتی فرزند شما با مشکلی روبرو شده است به او کمک کنید که با آرامش به گزینه‌ها و راه‌حل‌های موجود فکر کند. این کار باعث می‌شود که مهارت‌های مهمی در زندگی به دست بیاورد.
به کودکتان کمک کنید که چیزهای جدید را یاد بگیرد و به اهداف خود برسد. وقتی کودکتان کوچک است، ممکن است او را تشویق کنید که چیزهای جدید مثل دوچرخه سواری را یاد بگیرد و وقتی بزرگ‌تر می‌شود کارهایی مثل یادگیری یک ورزش مشخص و تمرین کردن در آن را به او پیشنهاد کنید.

دستاوردها و موفقیت‌های کوچک و بزرگ او را جشن بگیرید. اما بخاطر داشته باشید که همیشه او را به خاطر نتایج تحسین نکنید، بلکه تلاش‌های او را هم ببینید. مثلاً وقتی در حال بازی جورچین هست به او بگویید: «تو تلاش کردی که از بین اینهمه پازل، پازل درست رو انتخاب بکنی و این عالیه، آفرین»

موفقیت و پیشرفت‌های فرزند خود را به صورت خاصی برایش یادآوری کنید. با او درباره گذشته و موفقیت‌ها و خاطراتی که درباره آن موقعیت‌ها بود، صحبت کنید.

به فرزند خود بیاموزید

به فرزند خود بیاموزید که شکست بخشی از یادگیری است. مثلا وقتی او دارد گرفتن توپ را یاد می‌گیرد به او بگویید: «داری هر دفعه به گرفتن توپ نزدیک میشی، من دارم می‌بینم که چقدر تلاش می‌کنی»
به کودکتان یاد دهید که حتی در زمان شکست در کارها با خودش مهربان باشد.

برای این منظور شما باید به عنوان الگویی قوی برایش باشید. مثلا بگویید: «من برای درست کردن این کیک از یه دستور پخت جدید استفاده کردم، قیافه‌اش خنده دار شده، اما عیب نداره بوی کیک نشون میده که خیلی خوشمزه هست».

مواردی که می‌تواند به عزت نفس در کودکان صدمه بزند

بیان ویژگی‌های نامناسب درباره کودک

به کار بردن ویژگی یا صفات منفی، به عزت نفس کودکان صدمه می‌زند. بهتر است وقتی کودک شما کاری می‌کند که شما نمی‌خواهید آن کار را انجام دهد، به جای آنکه به او بگویید: « خیلی در انجام تکالیفت شل هستی، خیلی شیطونی، خیلی قلدری، خیلی ترسو هستی و …»با بکار بردن جملاتی مثل « تو هنوز تکالیفت رو انجام ندادی، بهتره که بشینی و سوال‌های ریاضی رو تموم کنی » او را متوجه اشتباهش کنید.

گفتگو درباره نبود کودک و شرایط بهتر زندگی

حرف‌هایی که حاکی از آن است که بدون وجود بچه‌ها زندگی بهتری داشتید، به عزت نفس در کودکان صدمات جدی وارد می‌کند. مثلا به کاربردن عبارت « اگر برای بچه‌ها نبود الان می‌تونستیم یه ماشین بهتری بخریم» تاثیر منفی روی کودکان می­‌گذارد.

توجه نکردن به کودک

نادیده گرفتن کودکان و رفتار با آن­‌ها مانند یک مزاحم و عدم توجه به آن­ها به احتمال زیاد به عزت نفس در کودک آسیب می‌زند. مثلا وقتی می‌گوید که « من از دست تو خسته شدم » یا اخم کردن یا آه کشیدن وقتی که کودک می‌خواهد با شما صحبت کند، می‌تواند همین تاثیر را داشته باشد.

اگر پدر و مادرها به صورت پیوسته به فرزندان خود این پیام را منتقل کنند که این حس را نسبت به آن­‌ها دارند، کودکان حس می‌کنند که آن­‌ها موجوداتی مزاحم و بی‌مصرف هستند.

مقایسه منفی کودک با سایرین

مقایسه منفی فرزند خود با سایر بچه‌ها به خصوص خواهر یا بردار خود نیز چندان فایده‌ای نخواهد داشت و روی عزت نفس کودک تاثیر بدی می‌گذارد. همانطور که می‌دانید هر یک از فرزندان شما نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارند. بهترین کار برای افزایش عزت نفس در کودکان این است که دستاوردها و موفقیت‌های هر کدام از فرزندان‌تان را تشخیص دهید.

تغییرات مهم زندگی و کاهش عزت نفس کودک

تغییراتی مانند جابجایی خانه، مدرسه، مهاجرت، طلاق و مرگ می‌تواند بر عزت نفس در کودکان تاثیر بگذارد. چنانچه این تغییرات را در زندگی خود دارید، بیش از همیشه مراقب کودکان باشید. در چنین شرایطی باید روندهای قبلی زندگی خود را حفظ کنید و اجازه دهید که بچه ها همان فعالیت‌های قبلی خود را انجام دهند.

به بچه‌ها عشق دهید. این حس به آنها کمک می‌کند که حتی اگر در اطرافشان چیزهایی تغییر کرده باشد، اما نسبت به خود و ماهیت خود احساس خوبی داشته باشند.

عزت نفس کودکان از کجا می‌آید؟

وقتی حس کنند که دوست داشتنی هستند. اوقات خوبی در کنار خانواده‌اشان سپری کنند. کارهایی که در آن خوب هستند را دریابند. بدون هیچ دلیلی به فرزند خود بگوید که او را دوست دارید.

چه مواردی می‌تواند به عزت نفس در کودکان صدمه بزند؟

بیان ویژگی‌های نامناسب درباره کودک، گفتگو درباره نبود کودک و شرایط بهتر زندگی، توجه نکردن به کودک، مقایسه منفی کودک با سایرین و تغییرات مهم زندگی و کاهش عزت نفس کودک