فشار خون بالا زمانی روی می دهد که فشار خون تا سطح خطرناکی افزایش یابد و همین امر بر لزوم کنترل آن تاکید می کند. در این مطلب از گروه سلامت شادمگ میخوانیم که فشار خون بالا باعث بروز عوارضی مانند بیماری قلبی، نارسایی کلیوی، تصلب شرایین، آسیب‌های چشمی و سکته مغزی می‌شود. در این مطلب راه های خوبی را برای کنترل فشار خود آموزش خواهید دید.
فشار خون
پرفشاری به معنای بالا بودن میزان فشاری است که بر اثر برخورد خون به دیواره‌ی سرخرگ‌ها ایجاد می‌شود. سرخرگ‌ها، رگ‌هایی هستند که خون را از قلب به تمام اعضای بدن می‌رسانند. میزان فشار خون، با دو عدد مشخص می‌شود. فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) نشان دهنده‌ی فشار وارد شده به دیواره‌ی سرخرگ‌ها در هنگام انقباض قلب است و فشار خون دیاستولیک (عدد پایینی) نشان دهنده‌ی فشار وارد شده به دیواره‌ی سرخرگ‌ها در هنگام آزاد شدن عضلات قلب (بین هر ضربان قلب) است.
فشار خون در حالت طبیعی باید کمتر از ۱۲۰/۸۰ باشد. در صورتی که فشار بین ۱۲۰/۸۰ تا ۱۳۹/۸۹۹ باشد، شخص در معرض ابتلا به فشار بالا قرار دارد و فشار خون ۱۴۰/۹۰ و بالاتر نشان دهنده ابتلا به بیماری پرفشاری است. در دوران بارداری نیز فشار خون بارداری ، به طور طبیعی، باید کمتر از ۱۲۰/۸۰۰ باشد. بالا بودن فشار باعث بروز عوارضی مانند بیماری قلبی، نارسایی کلیوی، تصلب شرایین، آسیب‌های چشمی و سکته مغزی و آسیب به مغز می‌شود.
از بین بردن شوری غذا به کاهش فشار خون بسیار کمک میکند.
چه افراد بیشتر در معرض پرفشاری هستند؟
افزایش فشار در بین افراد بالاتر از 45 سال متداول است. در این بین سهم مردان بیش از زنان است. این آمار در افراد بالای 65 سال به عکس است به نحوی که زنان بیشتر تحت تاثیر پرفشاری قرار می گیرند.
داشتن سابقه خانوادگی از عوامل افزاینده ریسک ابتلا به فشار خون بالا است. همچنین نژاد نیز در افزایش ریسک ابتلا به این بیماری موثر است؛ چنانکه فشار خون بالا و عوارض ناشی از آن در سیاه پوستان بیشتر مشاهده شده است. همچنین حدود 60% از افراد دیابتیک شرایط پر فشاری خون را تجربه کرده اند.
آمارها حاکی از آن است که از هر 5 فرد مبتلا به پر فشاری ،1 نفر از ابتلا به این بیماری آگاه نیست. که این مهم، از عمده ترین ریسک فاکتورهای حمله قلبی و سکته مغزی است. عدم درمان مناسب برای فشار بالا می تواند منجر به ایجاد آسیب های قلبی، مغزی، کلیوی، ریوی و اختلال در گردش خون بدون هیچ علامت خاصی شود .
ممکن است برخی افراد با بالا رفتن شدید فشار دچار علائم زیر شوند:
- سر درد شدید
- سرگیجه
- تنگی نفس
- تاری دید
- احساس نبض در سر یا گردن
- حالت تهوع
- خستگی
- درد در قفسه سینه
- وجود خون در ادرار
انواع فشارخون بالا
فشارخون کمتر از ١٢٠/٨٠ نرمال تلقی می‌شود. بالاتر بودن هرکدام از آنها یعنی فشار سیستولی بالاتر از ١٢٠ و فشار دیاستولی بالاتر از ٨٠ را به‌عنوان فشارخون بالا محسوب شده و تا سه مرحله طبقه‌بندی می‌شود.
۱) فشار سیستولی بین ۱۲۰ تا ۱۲۹ و دیاستولی کمتر از ۸۰
که به این حالت فشارخون بالا رفته گفته می‌شود. اگر اقدامات پیشگیرانه صورت نگیرد، فرد مبتلا در معرض بیماری پر فشاری خون قرار می‌گیرد. نیاز به تغییر در شیوه زندگی شامل بر رژیم غذایی، فعالیت بدنی، تغییر عادات نادرست و کاهش وزن وجود دارد.
۲) بیماری فشارخون بالا درجه یک
فشارخون سیستولی بین ۱۳۰-۱۳۹ و دیاستول ۸۰ تا ۸۹ میلیمتر جیوه گفته می‌شود.
۳) بیماری فشارخون بالا درجه دو
فشارخون شدید که به فشارخون بالای ۱۴۰ سیستولی و فشار دیاستولی بالی ۹۰ اطلاق می‌شود.
دلایل پرفشاری چیست؟
دلیل بسیاری برای افزایش فشار وجود دارد اما علت دقیق آن مشخص نیست.
عوامل محیطی
از جمله عوامل افزاینده فشار میتوان به عادات غذایی و سبک زندگی اشاره کرد. برخی از این عوامل عبارتند از:
- سیگار کسیدن
- اضافه وزن و چاقی
- کمبود فعالیت فیزکی
- مصرف زیاد نمک و حساسیت به سدیم
- مصرف الکل
- استرس
- افزایش سن
- عوامل ژنتیکی
- اختلالات
- غده آدرنال و تیروئید
- اختلالات خواب
- بیماری های مزمن کلیوی
- کمبود ویتامین D
دلایل ژنتیکی فشار خون بالا
در بسیاری از خانواده‌ها، فشار خون بالا یک بیماری ارثی است. نتایج بسیاری از تحقیقات نشان دهنده‌ی تاثیر برخی از ژن‌ها و جهش‌های ژنتیکی در ابتلا به فشار خون بالا بوده است. البته موارد ابتلا به فشار خون بالا بر اثرعوامل ژنتیکی تنها ۲ تا ۳ درصد از کل موارد ابتلا به این بیماری را به خود اختصاص داده است.
دلایل بیولوژیکی فشار خون بالا
1) بر هم خوردن تعادل آب و نمک در بدن: در حالت عادی کلیه‌ها وظیفه‌ی متعادل کردن آب و نمک بدن را بر عهده دارند و این کار را با حفظ سدیم و آب و دفع پتاسیم انجام می‌دهند. در صورتی که این عملکرد کلیه دچار اختلال شود، حجم خون در بدن افزایش پیدا میکند که این موضوع باعث بالا رفتن فشار خون می‌شود.
2) مشکلات سیستم رنین،آنژیوتاسیون،آلدوسترون: سیستم رنین-آنژیوتاسیون-آلدوسترون در بدن وظیفه‌ی تولید هورمون‌های آنژیوتاسیون و آلدسترون را بر عهده دارد. هورمون آنژیوتاسیون موجب تنگ شدن عروق بدن می‌شود، که این امر باعث بالا رفتن فشار خون در بدن می‌شود. هورمون آلدوسترون بر عملکرد کلیه در احتباس آب و نمک تاثیر می‌گذارد. افزایش هورمون آلدوسترون در بدن، بر نحوه‌ی عملکرد کلیه‌ها تاثیر گذار است و موجب افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشار خون می‌شود.
3) عملکرد سیستم عصبی سمپاتیک: عملکرد سیستم سمپاتیک بدن تاثیر مهمی بر تنظیم فشار خون در بدن دارد. این سیستم بر ریتم ضربان قلب، ریتم تنفس و فشار خون موثر است. محققان در حال بررسی نحوه تاثیر عدم تعادل سیستم سمپاتیک بر بالا رفتن فشار خون هستند.
4) عملکرد و ساختار عروق بدن: تغییر در عملکرد و ساختار عروق کوچک یا بزرگ بدن، می‌تواند موجب بالارفتن فشار خون شود. هورمون آنژیوتاسیون و سیستم ایمنی بدن می‌توانند باعث تنگی و جمع شدن عروق بدن شوند، که این موضوع بر میزان فشار خون موثر است.
5) سایر بیماری‌ها: سایر علل ابتلا به فشار خون بالا شامل بیماری‌هایی مانند نارسایی مزمن کلیه، وقفه تنفسی در خواب، اختلالات تیروئید و ابتلا به برخی تومورها می باشد.
علائم فشارخون بالا چیست؟
در اغلب مبتلایان به فشار بالا هیچ علامتی وجود ندارد. در واقع افرادی که فشارخون بالا دارند علی‌رغم امکان آسیب ناشی از فشار بالا به قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها، مغز و گردش خون ممکن است متوجه آن نباشند و آن را احساس نکنند. شما می‌توانید سال‌ها پرفشاری خون داشته باشید و ندانید. ولی یکبار که معاینه شوید و پزشک به شما بگوید فشارتان بالا رفته متعجب بپرسید پس چرا من نفهمیدم؟!
این مسئله لزوم اندازه‌گیری فشارخون به‌صورت ادواری و در معاینات معمول را مشخص میکند. افراد مبتلا به فشارخون بالا ممکن است این علائم را تجربه کنند.
- سردرد
- تاری دید
- سرگیجه
- تنگی نفس
- علائم فشار خون بالا
دو عدد ذکر شده برای فشارخون نشانه چیست؟
اعداد فشارخون نشان‌دهنده سختی و مقاومت نسبت به جریان خون در سرخرگ‌ها در بدن است.
رقم قابل‌قبول و طبیعی فشار اعداد کمتر از ۸۰/۱۲۰ هستند. ارقام بیشتر نمایانگر فشارخون بالاست.
وقتی فشارخون شما برای مثال ۷۰/۱۲۵ است که به‌صورت ۱۲ رو ۷ معمولاً گفته می‌شود رقم اول فشار سیستولی است که فشار زمان پمپ خون به بدن توسط قلب را نشان می‌دهد و دومین رقم فشار دیاستولی است که نشانه فشار زمان استراحت قلب است.
عوارض پرفشاری خون چیست؟
ابتلا به پرفشاری می تواند سبب ایجاد آسیب های بافتی و در نهایت ایجاد مشکلات ذیل شود:
- حمله قلبی و سکته مغزی: فشار خون بالا می تواند با سختی عروق و تصلب شراین همراه باشد از این رو ریسک ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می دهد.
- نارسایی قلبی: با افزایش فشار، ماهیچه به قدرت بیشتری جهت پمپاژ خون نیازمند است از این رو ماهیچه های قلبی ضخیم تر می شوند. ضخیم شدن این ماهیچه ها با ایجاد نارسایی های قلبی همراه است.
- سندروم های متابولیک: این سندروم مجموعه ای از اختلالات متابولیسم است که با افزایش تریگلیسیرید، کاهش HDL (کلسترول خوب)، فشار خون بالا و ازدیاد انسولین همراه است.
- مشکلات حافظه و یادگیری: فشار بالای کنترل شده می تواند بر روی قدرت تفکر، حافظه و یادگیری تاثیر گذار باشد. این اختلال در بسیاری از افراد دارای پرفشاری خون مشاهد می شود.
- ضخیم، تنگ یا پاره شدن عروق چشم: این موارد که ممکن است در نتیجه ی پر فشاری خون ایجاد شود، باعث تاری دید می گردد.
- تضعیف و تنگ شدن عروق خونی کلیوی
- افزایش خطر ابتلا به آنوریسم
راه‌های درمان و پایین آوردن فشار خون
فشار خون بالا بر اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود و بنابراین راه‌های درمان و پایین آوردن سریع فشار نیز مختلف هستند. هدف از درمان فشار خون بالا، پایین نگه داشتن میزان فشار بیمار کمتر از عدد ۱۴۰/۹۰۰ است. اقدامات درمانی برای فشار خون بالا عبارتند از:
- بهبود عادات زندگی
- ترک سیگار
- کاهش وزن
- ورزش کردن
- عدم مصرف الکل
- خوردن غذاهای کم نمک و کم چرب
- دارودرمانی : انواع دارو برای فشار بالا وجود دارند و پزشک شما سعی میکند، دارویی تجویز کند که مناسب شرایط شما است
عوامل خطر
عوامل زیادی خطر ابتلا به فشار را افزایش می‌دهند. برخی از عوامل خطر مانند عادات ناسالم در زندگی، می‌توانند تغییر کنند. سایر عوامل خطر مانند سن، سابقه خانوادگی و ژنتیک، نژاد و قومیت و جنسیت قابل تغییر نیستند. یک سبک زندگی سالم می‌تواند خطر ابتلا به فشار بالا را کاهش دهد.
سن
فشار خون با افزایش سن افزایش می‌یابد. رگ‌های خونی ما به طور طبیعی با گذشت زمان ضخیم و سفت می‌شوند. این تغییرات خطر ابتلا به فشار خون را افزایش می‌دهد.
با این حال احتمال وجود فشار خون برای کودکان و نوجوانان در حال افزایش است. احتمالاً به این دلیل است که تعداد کودکان و نوجوانانی که با اضافه وزن یا چاقی زندگی می‌کنند افزایش یافته است.
سابقه خانوادگی و ژنتیک
فشار خون بالا اغلب در خانواده‌ها وجود دارد. بسیاری از ژن‌های مختلف در خطر ابتلا به فشار خون بالا هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که برخی تغییرات DNA با رشد نوزاد متولد نشده در رحم نیز ممکن است منجر به فشار خون بالا در طول زندگی فرد شود.
برخی از افراد در رژیم غذایی خود حساسیت بالایی به نمک دارند. این امر می‌تواند در خانواده‌ها نیز وجود داشته باشد.
عادت‌های زندگی
عادت‌های زندگی می‌توانند خطر فشار را افزایش دهند. این عادت‌ها عبارتند از:
غالباً غذاهای ناسالم می‌خورید، خصوصاً غذاهایی که سدیم زیادی دارند و پتاسیم کافی ندارند. برخی از افراد، از جمله آمریکایی‌های آفریقایی تبار، افراد مسن و افرادی که به بیماری مزمن کلیه، دیابت یا سندرم متابولیک مبتلا هستند، نسبت به نمک در رژیم غذایی خود حساسیت بیشتری دارند.
نوشیدن بیش از حد کافئین.
عدم تحرک کافی بدنی.
سیگار کشیدن یا استفاده از داروهای غیرقانونی مانند کوکائین و مت آمفتامین.
نداشتن خواب کافی با کیفیت خوب.
داروها
برخی از داروهای تجویز شده و بدون نسخه می‌توانند کنترل فشار را برای بدن دشوارتر کنند. داروهایی که می‌توانند فشار شما را بالا ببرند شامل داروهای ضد افسردگی، ضد احتقان (داروهای تسکین گرفتگی بینی)، قرصهای ضد بارداری هورمونی و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) مانند آسپرین یا ایبوپروفن می‌باشند.
سایر بیماری‌های پزشکی
بیماری‌های پزشکی نحوه کنترل مایعات، سدیم و هورمون‌های بدن را تغییر می‌دهند. سایر دلایل پزشکی فشار خون بالا عبارتند از:
- تومورهای خاص
- بیماری مزمن کلیوی
- سندرم متابولیک
- اضافه وزن و چاقی
- خواب
- مشکلات تیروئید
جنسیت
مردان بیش از زنان در دوران میانسالی خود دچار فشار خون می‌شوند. اما در افراد مسن، زنان بیش از مردان دچار فشار خون بالا می‌شوند.
زنانی که در دوران بارداری فشار خون بالا دارند، در اواخر عمر بیشتر به فشار مبتلا می‌شوند.
عوامل اجتماعی و اقتصادی
تحقیقات اخیر نشان داده است که عواملی مانند درآمد، تحصیلات، محل زندگی و نوع شغل شما نیز ممکن است در خطر ابتلا به فشار بالا موثر باشد. به عنوان مثال کار در شیفت خیلی زود یا دیر می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون را در شما افزایش دهد.
چگونه فشار خون را پایین بیاوریم؟
به نمک نه بگویید
مقدار مصرف نمک را در برنامه غذایی خود کم کنید. سدیم موجود در نمک باعث احتباس مایعات در بدن، بالارفتن حجم کار قلب و افزایش فشار می‌شود.
مقدار سدیم دریافتی روزانه را به سطح کمتر از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز برسانید. برای این کار لازم است به برچسب اطلاعات غذایی روی مواد غذایی بسته‌بندی شده دقت بیشتری داشته باشید. غذاهای فرآوری شده از جمله اقلام پر سدیم در بین مواد خوراکی هستند.
خوردن آجیل و مغزهای بو داده، انواع شور و ترشی‌ها، سوسیس و کالباس، دوغ، کنسرو سبزیجات و حبوبات یا کنسرو تن ماهی همگی مقدار سدیم زیادی را به بدن وارد می‌کنند.
کشک و پنیر پرنمک هم بهتر است از برنامه غذایی حذف و به جای آنها نوع بدون نمک جایگزین شود.
بیماری پرفشاری خون در بین مردم به نام فشارخون بالا شناخته می‌شود. یکی از راه‌های کاهش فشارخون درمان دارویی است.
استرس نداشته باشید
استرس فشار را بالا می‌برد. اما هنوز مدارکی دال بر اثر استرس در بالا نگه داشتن فشار در دراز مدت وجود ندارد. برای کنترل استرس بهتر است عادات غلط مانند رژیم غذایی ناسالم، مصرف الکل و سیگار را ترک کنید. همه این عادات با فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی در ارتباط‌اند.
استرس یکی از موضوعاتی است که رد پای آن در بسیاری از بیماری‌ها و شرایط دیده می‌شود. در سال‌های اخیر، استرس در جوامع مختلف تشدید شده و جزئی از زندگی امروز به‌حساب می‌آید.
وزنتان را کم کنید
چند کیلو اضافه‌وزن به قلب شما فشار می‌آورد و شانس فشار بالا را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، رژیم‌های غذایی کاهش فشارخون روی کاهش انرژی دریافتی تمرکز ویژه‌ای دارند. شما می‌توانید مصرف غذاهای چرب و قند اضافی را با افزودن میوه، سبزی، مواد پروتئینی کم‌چرب، و فیبر در رژیم غذایی خود کاهش دهید. حتی کاهش وزن ۵ کیلویی هم می‌تواند اثرات چشمگیری داشته باشد.
نوشیدنی‌های حاوی الکل را کم کنید
الکل زیاده از حد می‌تواند باعث بالارفتن فشارخون شود. برای همین لازم است نوشیدنی الکلی را کم کنید.
مصرف بیش از حد نوشیدنی کافئین‌دار ممنوع
کافئین در مقدار کم مشکلی ایجاد نمی‌کند و شما می‌توانید هر روز یک تا دو فنجان قهوه میل کنید. بالابردن فشارخون در مورد کافئین به‌صورت موقتی است و هنوز ارتباط کافئین با فشارخون بالا به‌صورت قطعی اثبات نشده است.
پیشگیری از بیماری فشارخون
۱- کنترل وزن ، کم کردن حتی یک کیلوگرم از وزن برای کنترل فشار مفید است
فشار خون بالا
۲- انجام ورزش مرتب، ۳۰ دقیقه ورزش در هر روز بهترین راه مبارزه با پرفشاری خون است
۳- کم کردن مصرف نمک و غذاهای پرچرب
۴- داشتن رژیم غذایی حاوی میوه و سبزیجات ، لبنیات کم‌چرب و غذاهای حاوی پتاسیم نظیر دانه‌های سبوس‌دار و خشکبار استفاده کنید.
۵- عدم مصرف سیگار و مشروبات الکلی
۶- اندازه گیری فشار حداقل هر شش ماه یک بار
بارداری و فشار
۷- زنان باردار باید مرتب برای معاینه پیش از زایمان به پایگاه های بهداشتی درمان و خانه بهداشت مراجعه کنند تا کارشناسان بهداشت بتواند به پرفشاری احتمالی خون پی ببرد و به موقع کنترل کنند.
۸- در خانم هایی که قرصهای پیشگیری از بارداری استفاده می کنند باید فشار خون خود را مرتب کنترل نمایند
۹- پرهیز از مصرف سوسیس، کالباس، کنسرو گوشت، برگرها و سایر فرآورده‌های گوشتی به علت دارا بودن مقادیر بالای سدیم و همچنین پرهیز از سبزی‌های کنسروشده در آب نمک، زیتون شور، چیپس و سایر تنقلات شور.
۱۰- مواد حاوی کافئین از قبیل قهوه ، چای ، نوشابه‌های کولا و شکلات، سبب افزایش فشارخون می‌شوند و باید در حد اعتدال مصرف شوند.
۱۱- اجتناب از مصرف غذاهای سرخ کرده یا غذاهایی که در درجه ی حرارت‌های بسیار بالا و یا با مدت زمان طولانی تهیه می شوند، و عدم استفاده ی چند باره از روغن‌های آشپزی .
۱۲- استفاده از گوشت سفید به جای گوشت‌های قرمز.
۱۳- کنترل استرس ، زیرا یکی از عوامل بالا بردن فشار خون که بسیار سریع هم عمل می کند، استرس و عصبانیت است.
۱۴- استراحت به میزان کافی هر روز زیرا کار کردن بی وقفه بیشترین فشار را بر سلامتی فرد وارد خواهد کرد
۱۵- انجام ورزش‌هایی مثل پیاده روی، شنا، دوچرخه سواری برای پایین آوردن فشار مفید هستند بنابراین حداقل ۳ بار در هفته و هر بار حداقل ۳۰ دقیقه باید ورزش کرد
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بسیاری از افراد مبتلا به فشار خون بالا علائمی ندارند. به همین دلیل، آنها باید به طور منظم غربالگری شوند، به خصوص کسانی که در معرض خطر بالاتری هستند. این گروه شامل:
- افراد چاق یا دارای اضافه وزن
- آفریقایی آمریکایی‌ها
- کسانی که سابقه قبلی فشار خون بالا دارند
- کسانی که فشار شان در بالاترین حد طبیعی است (از 130-139/85-89 میلی متر جیوه)
- افرادی که شرایط سلامت خاصی دارند
