تاثیر استرس بر شیر مادر غیر قابل انکار است چرا که احساسات منفی مادر نه تنها از طریق شیر بلکه از راه چشم نیز به کودک منتقل می‌شوند. استرس و اضطراب می تواند در جنبه های مختلف زندگی افراد تاثیرگذار باشد، چه از نظر روحی و چه جسمی. در این مطلب از گروه سلامت شادمگ از اثرات مخرب استرس بر شیر مادر و راههای کنترل آن سخن گفتیم.
علائم استرس نوزاد
در صورتی که استرس مادر دائمی باشد، در کودکان علائمی را ایجاد می کند که عبارتند از :
- بي خوابي
- کم وزن گرفتن
- نگرفتن سینه مادر
- گریه ی طولانی مدت
- دل پیچه، دل درد، استفراغ
- حالت عصبی در موقع مکیدن سینه
تاثیر استرس بر شیر مادر
عصبانیت و استرس باعث می شود به اندازه کافی غذا نخورید و آب ننوشید که در نهایت باعث کاهش تولید شیر مادر می شود. عصبانیت و استرس در دوره شیردهی ، بر مقدار شیر و ترکیبات آن نیز موثر است. زمانی که دچار خشم و استرس می شوید ، در بدن هورمون های کورتیزول، آدرنالین و نورفین فرین ترشح می شود. این هورمون ها توانایی و قابلیت شما را در روبرو شدن با استرس افزایش می دهند. ولی در بلند مدت، آثار منفی بر جسم و روان شما می گذارند. همچنین، زمانی که در شرایط پر استرس هستید :
فرصت کافی برای شیردهی منظم به نوزاد را ندارید.
مقدار شیر تولیدی کاهش می یابد.
بیماری مادر و مصرف دارو نیز در مادران ایجاد تنش و اضطراب نموده و ميزان شیر آنها را کاهش می دهد. هورمون کورتیزول که در شرایط پر تنش در بدن آزاد می شود: بر روی ترکیبات شیر اثر می گذارند و آن را تغيير می دهد. همچنین استرس می تواند جریان خون یا شیر مادر را کاهش دهد. اما معمولاً باعث نمی شود که شیر مادر خشک شود. قبل از شیر دادن به نوزاد خود تا جایی که می توانید استرس خود را کاهش دهید.
نکته : حالت عصبی نوزاد تازه متولد شده در موقع مکیدن سینه می تواند نشانه ای از استرس مادر باشد.
راه هایی برای کاهش استرس
۱- موزیک گوش دهید
گوش دادن به موسیقی آرامش بخش می تواند باعث کاهش فشار خون، ضربان قلب و اضطراب شود. لیستی از این دسته آهنگ ها یا صداهای طبیعت را جمع آوری نمایید. سپس به ذهن خود اجازه دهید تا روی ملودی، آلات موسیقی، یا خواننده این قطعه تمرکز نماید.
توجه : گوش دادن به موزیک آرام و کلاسیک به مدت ۳۰ دقیقه ، اثر آرام بخشی معادل دریافت ۱۰ میلی گرم دیازپام دارد.
۲- تحرک داشته باشید
برای رسیدن به آرامشی که در یک دونده به وجود می آید، نیاز به دویدن نمی باشد. تمامی ورزش ها، از جمله یوگا و پیاده روی، می تواند ، افسردگی و اضطراب را با کمک به انتشار مواد شیمیایی مفید مغز کاهش دهد. شما می توانید این کار را با یک پیاده روی سریع آغاز نمایید.
۳- ذهن خود را آرام نمایید
یک استراحت مختصر برای ذهن شما، روشی بسیار موفق در کم کردن یا کنترل استرس است. مثلا : تصور کنید روی شن داغ ساحل دریا دراز کشیده اید. باد خنکی از سمت دریا به سوی شما می وزد و موج ساحلی در کنار شما غلت می خورد.
۴- دوش آب گرم بگیرید
آب گرم برای کم کردن اضطراب مفید می باشد. زمانی که مضطرب و عصبی می شویم ، جریان خون در دست ها و پاهای ما کم می شود. آب گرم، جریان خون را به حالت اول برمی گرداند و بدن را متقاعد می نماید که ، در وضع خوبی به سر ببرد و آمادگی استراحت داشته باشد.
۵- به نقاط دور دست نگاه نمایید
زمانی که چند لحظه از پنجره به نقاط دور دست، نگاه نمایید. چشمان شما آرامش پیدا می کنند. در نهایت اگر چشمان شما آرامش یابد، شما هم آرامش پیدا می کنید.
دلایل خشک شدن یک دفعه ای شیر مادر
- بیماری
- استرس
- تغذیه نامناسب
- مصرف مواد الکلی
- مصرف کافئین زیاد
استرس مادر چگونه وارد شیر می‌شود؟
این دکترای روانشناسی افزود: وقتی مادر به استرس و تنش دچار می‌شود، سطح هورمون کورتیزول در بدن او افزایش پیدا کرده که این هورمون از طریق خون به شیر مادر و نوزاد منتقل شده، بنابراین نوزاد به عصبانیت و استرس دچار می‌شود.
رزمخواه تأکید کرد: اغلب مادرانی که به استرس زیاد دچار هستند، موقع شیردهی این استرس را به نوزاد خود منتقل می‌کنند، بنابراین این نوزادان اغلب ترسوتر بوده و بیشتر نگران هستند؛ احساسات منفی مادر به فرزندش از طریق تماس چشمی هم منتقل می‌شود.
روش های طبیعی برای جلوگیری از خشک شدن شیر مادر
اگر نوزاد شما به خوبی سینه شما را نمی گیرد و شما نگران خشک شدن شیر خود هستید کارهای زیر را انجام دهید:
الف) موقعی که نوزاد خواب است از همان سینه ای که نمی گیرد به نوزاد خود شیر دهید. در موارد دیگر از سینه ای که می خورد شیر دهید و بعد کودک را آهسته به سمت پستان دیگر جا به جا کنید.
ب) اگر نوزاد شیر نخورد حتما پستان را شست و شو دهید و شیر را با قاشق به نوزاد خود بدهید.
ج) می توانید گاهی وقت ها که نوزاد نوک سینه را نمی گیرد با آب قند شیرین کنید.
مواد غذایی که باعث جلوگیری از خشک شدن شیر مادر می شود:
آب هندوانه باعث افزایش شیر مادران شیرده می شود.
خوردن کاهو با سرکه شیره در ازدیاد شیر تاثیرگذار است.
دم کرده ی تخم شوید برای زیاد شدن شیر خانم‌ها موثر است.
آب سیرابی هم شیر خانم‌ها را زیاد و هم معده را قوی می کند.
استفاده جوشانده گل بابونه در ازدیاد شیر بانوان مؤثر می باشد.
گندم را بو دهند با دانه های کنجد و خشخاش و نبات، قاووت کرده میل نمایید.
خوردن تخم ترب به میزان ۲ گرم در شبانه روز باعث افزایش دادن شیر می شود.
خوردن دانه لوبیا پخته، به صورت های غذایی، زیاد کننده ی شیر بانوان می باشد.
مواد غذایی موجود در اسفناج برای افزایش دادن شیر بانوان کاملاً مؤثر می باشد.
شوید و تخم شوید اثر آرام بخش در ناراحتی های عصبی دارد و افزاینده شیر بانوان می باشد.
آبگوشت که دارای نخود و لوبیا می باشد، به همراه ۲۰۰ گرم سرکه شیره در آن مخلوط کنید و میل نمایید.
راههای درمان خشک شدن شیر مادر
اگر متوجه کم شدن یا خشک شدن شیر مادر شدید، به نکات زیر عمل نمایید :
۱- پستان را پمپ کنید
افزایش دفعات پمپاژ می توانند کمک کننده باشد. پس از هر دفعه تغذیه با شیر مادر ، سینه ها کاملاً خالی شوند. اگر نوزاد گرسنه نباشد هر ۲ ساعت در روز سینه را پمپ نمایید. تا عرضه و تقاضا افزایش پیدا کند و شیر بیشتری تولید گردد.
۲- پمپاژ را دوچندان نمایید
پس از اینکه به نوزاد شیر دادید و الباقی شیر را پمپ کردید، نوزاد را بخوابانید. بعد یک لیوان آب بنوشید، ۲۰ دقیقه صبر کنید و مجدد پستان را پمپ نمایید. این کار را هر بار پس از شیردهی به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت انجام دهید.
۳- از محصولات تولید شیر استفاده نمایید
خوردن بلغور جو دو سر می تواند به افزایش شیر مادر کمک نماید. همچنین محصولاتی مثل کودکی و چای می توانند مقدار شیر را افزایش دهند.
فاکتورهای استرس زا در مادران شیرده
استرس دوران شیردهی می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد. این عوامل به خصوص در کسانی که تجربه اول مــادر شدن را دارند بسیار متداول است. در زیر به تعدادی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.
1. تاثیر استرس بر شیر مادر | احساس خستگی و درد
زایمان به خودی خود فرایندی سخت است؛ در شرایطی که فرد زایمان دشواری را هم تجربه کند شدت سختی آن چند برابر می‌شود. دردهای بدنی پس از زایمان، بی‌خوابی و شب بیداری‌ها برای آرام کردن نوزاد، رسیدگی به تغذیه، استحمام، نظافت و مراقبت از سلامتی کودک از مواردی است که می‌تواند مادر را بسیار خسته کند. خصوصا که قبل از همه این‌ها نه ماه دوران بــارداری حساس هم وجود دارد.
2. اضافه وزن و تغییرات بدنی ایجاد شده
طبیعی است که مادر همان فرم بدنی قبل از حاملگی را حداقل تا مدتی نخواهد داشت. او ممکن است تا مرز ده کیلو هم وزن اضافه کند و شکمش حالت افتادگی بگیرد. این موضوع می‌تواند باعث استرس زیاد مادر و حس بد و اختلال بدریخت انگاری بدنی شود. اما باید بدانید که همه این تغییرات نرمال هستند و می‌توان با رعایت رژیم غذایی و ورزش جبرانشان کرد. برای آگاهی از روش های کاهش وزن بعد از زایمان کلیک کنید.
3. کاهش روابط با همسر
ار دوران شیردهی به دلیل توجه زیاد به فرزند، گاهی پدرها یا مادرها به حاشیه رانده می‌شوند و دیگر مانند قبل فضای عاطفی و رابـطه جنسی مطلوبی را با یکدیگر تجربه نمی‌کنند. چرا که به خصوص مادر، وقت، انرژی و آمادگی سابق را ندارد.
مقاربت زودهنگام پس از زایمان موجب آسیب به بخیه‌های زن (هم در زایمان طبیعی و هم سزارین) می‌شود.
از نظر روانی نیز چون هردو درگیر یک تجربه جدید هستند مقداری زمان می‌برد تا به آن خو بگیرند. مردان در این موقعیت باید حداکثر حمایت عاطفی را از همسرشان بکنند تا بتوانند از این مرحله با کمترین آسیب گذر کنند. پیشنهاد می کنیم در این رابطه مقاله رابطه جنسی بعد از زایمان را مطالعه فرمایید.
4. تاثیر استرس بر شیر مادر | نگرانی از فرزند یا فرزندان دیگر
اگر قبل از تولد نوزاد فرزند دیگری هم وجود داشته باشد، توجه به احوالات او هم یکی دیگر از دغدغه‌های مادر است که استرس به همراه دارد. به خصوص اگر فرزند دیگر در دوران حساسی مانند دوران نوجوانی باشد. با توضیح معقول و متناسب با سن و شرایط فرزند دیگر و توجه کافی به او می‌توان از احساس حسادت فرزند اول پیشگیری کرد.
5. دغدغه های تحصیلی، شغلی و مالی
بهترین تصمیم این است که قبل از تصمیم به فرزندآوری با برنامه‌ریزی مناسب تمامی نگرانی‌های تحصیلی و شغلی برطرف شده باشند و مادر از این نظر به ثبات برسد تا در دوران حاملگی و شیردهی نگرانی از این بابت نداشته باشد. همکاری در محیط کار و ملاحظات اخلاقی مدیران و کارفرمایان هم لازم است. پیشنهاد می کنیم در این رابطه مقاله بازگشت به کار بعد از زایمان را مطالعه فرمایید.
6. تاثیر استرس بر شیر مادر | احساس بی کفایتی
مقایسه خود با مادران دیگر به خصوص در شبکه‌های اجتماعی که صرفا لحظه‌ای از زندگی خود را به نمایش گذاشته‌اند و فشارهای خودساز برای مادری عالی و بی نقص بودن می‌تواند فرد را تحت استرس بی جهت قرار دهند. هیچ کس نمی‌تواند کامل باشد و همه چیز را در این دوران به حد کمال انجام دهد.
بنابراین بهتر است مادران شیرده تمرکز خود را روی انجام وظایف خود در کمال آرامش بگذارند و فشار غیرطبیعی به خود وارد نکنند. مادران باید بیشترین تمرکز خود را روی مراقبت از نوزاد تازه متولد شده بگذارند. آن ها باید سعی کنند با برنامه ریزی و کمک گرفتن از اطرافیان استراحت کرده و تغذیه مناسب برای تازه مادران را به جهت تقویت و بازیابی نیروی خود در نظر داشته باشند.
استرس از چه طریقی بر شیردهی اثر می‌گذارد؟
حمیده حجازی‌بخش روانشناس و مشاور خانواده، کودک و نوجوان در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه کلینیک درباره تاثیر استرس بر شیردهی، اظهار کرد: استرس اثر مستقیم بر کم یا زیاد شدن شیر مادر ندارد. اما می‌تواند بر رفتار‌های مادر اثر منفی گذاشته و از توجه کافی جسمی و روانی به کودک جلوگیری کند.
او بیان کرد: استرس در تأخیر و جلوگیری از ترشح هورمون اکسی‌توسین (هورمون تخلیه شیر از سینه‌ها) موثر است، به طوری که در هر بار تغذیه نوزاد با شیر مادر، مقدار شیر کمتری از سینه‌ها جاری می‌شود، البته این اتفاق کوتاه مدت است و با برطرف شدن ناراحتی و استرس، جاری شدن شیر به حالت عادی بر می‌گردد، اما ناراحتی و احساس منفی مکرر ممکن است اثر‌های منفی بلند مدت بر میزان تولید شیر بگذارد.
این مشاور خانواده، کودک و نوجوان افزود: استرس می‌تواند در کاهش جریان خون و شیر موثر باشد، ولی اغلب به حدی نیست که شیر مادر را قطع کند؛ در شرایط استرس‌زا فرصت کافی برای شیردهی منظم به کودک داده نمی‌شود که این موضوع مقدار تولید شیر را کاهش می‌دهد؛ در شرایط استرس‌زا، غذا خوردن و نوشیدن آب هم تحت تأثیر قرار می‌گیرند که این عوامل هم می‌توانند در کاهش تولید شیر مادر موثر باشند.
هنگامی که مادر آرامش نداشته باشد به میزان کافی برای شیردهی کودک وقت نمی‌گذارد؛ در استرس طولانی‌مدت به علت تحریک‌‌پذیری روانی زیاد، بی‌حوصلگی مادر و نبود رابطه عاطفی مناسب با کودک، کیفیت شیردهی کاهش پیدا می‌کند که این موضوع موجب می‌شود کودک به خوبی از شیر مادر تغذیه نکند.
مادر و نوزاد
حجازی‌بخش تأکید کرد: استرس دائمی مادر می‌تواند مشکلات جسمانی در کودک مانند دل‌پیچه و استفراغ را ایجاد کند و موجب گریه طولانی او شود؛ کودکان علاوه بر شیر از طریق چشم هم حالات منفی مادر مانند غم و خشم را احساس می‌کنند؛ هنگام استرس هورمون کورتیزول، اپی‌نفرین و نور اپی‌نفرین در بدن ترشح می‌شوند تا توانایی مقابله با استرس را ایجاد کنند، ولی میزان زیاد این هورمون‌ها در طولانی مدت بر جسم و روان فرد اثر‌های منفی می‌گذارد؛ هنگامی که مادر تحت فشارهای جسمی و روانی قرار می‌گیرد، کورتیزول در بدن او ترشح شده سپس به شیر وارد می‌شود، بنابراین می‌تواند بر ترکیبات شیر اثر بگذارد و آن را تغییر دهد؛ کودکی که از این شیر تغذیه می‌کند، به حالاتی مانند بی‌قراری، خشم و ناراحتی بیشتر دچار می‌شود.
