درمان زودرنجی از این جهت مهم است که فرد زود رنج خودآزاری زیادی دارد و در برابر برخوردهایی که با روحیات او سازگار نیست بسیار آزردهخاطر میشود. گروه موفقیت شادمگ راهکار های خوبی را برای درمان زودرنجی به شما می آموزد.
زودرنجی
زمانی که فردی دچار زودرنجی و حساس بودن می شود، چیزهای کوچکی که معمولاً او را اذیت نمی کنند، می توانند در او احساس آزردگی یا تحریک ایجاد کنند. تنش حاصله می تواند فرد را نسبت به موقعیت های استرس زا حساس تر کند. زودرنجی و حساس بودن یک احساس رایج است. عوامل زیادی از جمله استرس زندگی، کم خوابی، کاهش سطح قند خون و تغییرات هورمونی می توانند باعث این احساس می شوند.
زودرنجی شدید یا احساس تحریک پذیری طولانی مدت، گاهی اوقات می تواند نشان دهنده یک بیماری جسمی زمینه ای مانند عفونت یا دیابت یا بیماری های روانی مانند اضطراب یا افسردگی باشد.
علت زودرنجی چیست؟
درباره علت زودرنجی دلایل مختلفی بیان میشود. حساسیت بالای فرد میتواند یکی از دلایل باشد. برخی از روانشناسان معتقدند که زودرنجی میتواند علل مختلفی داشته باشد. ژنتیک، محیطی که در آن بزرگ شدند و یادگیریهایی که از آن به دست
آوردهاند، تربیت و … همه و همه در بروز زودرنجی موثر است. از طرف دیگر، بسیاری از افراد زودرنج اعتماد به نفس بالایی ندارند یا خود را پایینتر از دیگران میبینند، به این ترتیب تحمل شنیدن حرفها و نظرات مختلف را ندارند. به سرعت برآشفته میشود. قهر میکنند، بغض میکنند، داد و فریاد به راه میاندازند و…
روانشناسی زودرنجی و حساس بودن
علائمی که ممکن است همراه با زودرنجی و حساس بودن تجربه شوند، عبارت اند از:
- گیجی یا مشکل در تمرکز
- تعریق بیش از حد
- ضربان قلب سریع
- تنفس سریع یا سطحی
در این مقاله، به این پرسش که زودرنجی چیست پاسخ می دهیم، آنچه را که می تواند باعث تحریک پذیری در بزرگسالان و کودکان شود، بررسی می کنیم و راه های مقابله با زودرنجی و حساس بودن را ارائه می دهیم.
عوامل بروز زودرنجی
استرس زندگی از عوامل زودرنجی و حساس بودن
گذراندن یک دوره استرس زا می تواند باعث زودرنجی بیش از حد در فرد شود. زمانی که شخصی یک رویداد استرس زای زندگی مرتبط با کار، مدرسه، آسیب، غم و اندوه تجربه می کند، ممکن است نتواند به راحتی احساسات خود را مدیریت کند و تحت فشار قرار بگیرد.
این افراد احتمالا نسبت به اطرافیان خود حساس تر می شوند. استرس و فشار زندگی امری طبیعی است، اما دوره های طولانی مدت استرس می تواند منجر به خستگی عاطفی شود. تشخیص علائم اولیه استرس و انجام اقدامات برای رفع این احساس می تواند به افراد در جلوگیری از فرسودگی شغلی کمک کند.
افسردگی دومین عامل زودرنجی
نزدیک به 16 میلیون بزرگسال در ایالات متحده آمریکا به افسردگی مبتلا هستند. افسردگی می تواند در طیف گسترده ای از علائم ظاهر شود و اغلب باعث غم، خستگی و تحریک پذیری مداوم می شود.
یکی از علائم اولیه افسردگی یا عود افسردگی، احساس تحریک پذیری بالا است.
تحریک پذیری بیشتر در مردان مبتلا به افسردگی دیده می شود و اغلب با احساسات پرخاشگرانه، خطرپذیری و سوء مصرف مواد همراه است.
طبق اعلام موسسه ملی بهداشت روانی، فردی که به مدت 2 هفته یا بیشتر علائم زیر را تجربه کند ممکن است دچار افسردگی شود:
- احساس گناه، بی ارزشی یا ناامیدی
- از دست دادن علاقه به فعالیتهای لذت بخش
- خستگی
- تمرکز یا مشکلات حافظه
- سردرد
- مشکلات گوارشی
- تغییرات ناگهانی در اشتها یا وزن
همه افراد همه علائم افسردگی را تجربه نمی کنند. علائم ممکن است از نظر شدت و مدت متفاوت باشد.
اضطراب یکی از دلایل زودرنجی
احساس اضطراب اغلب در پاسخ به شرایط استرس زا در زندگی، مانند مشکلات مربوط به کار، امتحانات مدرسه یا گذر از تغییرات مهم زندگی ایجاد می شود. این نوع اضطراب معمولاً با از بین رفتن موقعیت استرس زا برطرف می شود.
با این حال، اضطراب ممکن است با گذشت زمان ادامه یابد یا بدتر شود و می تواند بر فعالیتهای روزانه فرد، عملکرد شغلی و روابط شخصی او به شدت تأثیر بگذارد.
اگر فردی دارای اضطراب یا نگرانی بیش از حد باشد که 6 ماه یا بیشتر طول بکشد، ممکن است به اختلال اضطراب فراگیر (GAD) مبتلا باشد، که سالانه 20 درصد از بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می دهد.
علائم GAD می تواند در انواع دیگر اختلالات اضطرابی نیز مشاهده شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تحریک پذیری
- ضربان قلب سریع
- تنفس سطحی
- تنش عضلانی
- مشکل در تمرکز یا تصمیم گیری
- مشکلات به خواب رفتن یا ماندن در خواب
افراد همچنین ممکن است حملات پانیک را تجربه کنند. حمله پانیک به دوره ای از ترس شدید اشاره دارد که بدون هیچ گونه هشدار ایجاد می شود و در عرض چند دقیقه به اوج خود می رسد. محرک های دقیق در افراد مختلف متفاوت است.
افرادی که پانیک اتک را تجربه می کنند ممکن است نگران زمان وقوع حمله بعدی باشند.
آنها ممکن است برای جلوگیری از وقوع حمله از موقعیت ها، مکان ها یا رفتارهایی که باعث آن می شوند، اجتناب کنند. فکر کردن در مورد عوامل محرک و حملات وحشت باعث زودرنجی و حساس بودن و تحریک پذیری شدید می شود.
اختلالات هراس (فوبیا)
فوبیا به معنی ترس یا بیزاری شدید از یک شی، شخص یا موقعیت خاص می باشد. اندیشیدن یا قرار گرفتن در معرض موقعیت هراس انگیز می تواند باعث شود که فرد بیش از حد معمول وحشت کند و این وحشت باعث زودرنجی و حساس بودن می شود.
افرادی که دارای اختلال فوبیا هستند ممکن است ترس یا اضطراب شدیدی را در مورد موارد زیر احساس کنند:
- پرواز کردن
- ارتفاعات
- سوزن
- خون
- بیرون بودن
- موقعیت های اجتماعی
- حیوانات خاص مانند سگ یا مار
- کمبود خواب، دلیل زودرنجی و حساس بودن
نداشتن خواب کافی یا کم خوابی، می تواند فرد را در روز بعد تحریک پذیر کند. اگر بچه ها خواب کافی و با کیفیت نداشته باشند، به طور غیرمعمول تحریک پذیر یا حساس می شوند.
جلو گیری از زود رنجی
برای اینکه از زود رنجی جلوگیری کنیم در ابتدا باید سعی کنیم ؛
فرزندان خود را درست تربیت کنیم : یعنی والدین باید طوری با فرزندان خود برخورد نمایند که در نوجوانی ، جوانی و بزرگسالی اب کوچکترین مشکل و برخورد نامناسب شکننده نباشند .
لحن ، نوع کلام و زبان بدن باید متناسب با نیازها و شخصیت افراد باشد .
بعد از هر جر و بحث به آن فکر نکنیم .
با اینکه رفتارمان را کنترل می کنیم ولی دیگران را از شرایط روحی خود مطلع کنیم مثأل بگوییم که این رفتار شما باعث ناراحتی من شده است .
برای ارزیابی یک برخورد با افراد عاقل و با تجربه صحبت کنید این کار باعث آرامش انسان می شود.
در هر مسئله ای انتظار بدترین برخورد را از افراد داشته باشیم تا زمانی که برخورد بهتری می شود بسیار خشنود و راضی باشیم .
درمان زودرنجی و حساس بودن
اگر فردی دائماً احساس خستگی می کند یا متوجه می شود که خوابیدن به او احساس تجدید قوا نمی دهد، ممکن است دچار اختلال خواب باشد که باعث می شود شب ها بطور مرتب از خواب بیدار شود، مانند بی خوابی یا آپنه خواب (وقفه ی تنفسی در خواب).
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) می گوید که از هر سه بزرگسال یک نفر به اندازه کافی نمی خوابد. طبق توصیه روانشناسان، بزرگسالان به حداقل 7 ساعت خواب در شب و نوجوانان به 8 تا 10 ساعت خواب شبانه و نوزادان به 16 ساعت خواب نیاز دارند.
داشتن خواب کافی و با کیفیت برای سلامتی مهم است. این مولفه در تقویت عملکرد ذهنی، تمرکز و عملکرد سیستم ایمنی نقش دارد و همچنین خطر بیماری های قلبی و افسردگی را کاهش می دهد.
افراد زودرنج و حساس می توانند با استفاده از روش های زیر کیفیت خواب خود را افزایش دهند:
- اجتناب از خوردن وعده های غذایی سنگین و نوشیدن کافئین و الکل قبل از خواب
- خوابیدن در یک اتاق تاریک و آرام
- حذف وسایل الکترونیکی مانند تلویزیون، رایانه و تلفن از اتاق خواب
- تنظیم ساعت خواب و بیداری به ویژه در آخر هفته ها
- ورزش منظم
- نشانه ی زودرنجی، قند خون پایین
- پایین بودن قند خون (هیپوگلیسمی)، می تواند بر سلامت جسمی و روانی فرد تأثیر بگذارد. قند خون پایین معمولاً افراد دیابتی را در نتیجه استفاده از انسولین و سایر داروهای دیابت تحت تأثیر قرار می دهد.
با این حال، افرادی با دیابت یا بدون آن، اگر برای چند ساعت غذا نخورده باشند، افت فشار خون وقتی را تجربه می کنند.
علائم هیپوگلیسمی شامل موارد زیر است:
- تحریک پذیری یا عصبی بودن
- مشکل در تمرکز
- ضربان قلب سریع
- لرزش
- سردرد
- خواب آلودگی
- احساس سرگیجه یا سبکی سر
- هیپوگلیسمی همچنین می تواند بر خواب فرد تأثیر بگذارد. افراد مبتلا ممکن است در طول شب کابوس و تعریق زیاد را تجربه کنند.
سندرم پیش از قاعدگی، علت زودرنجی در زنان
سندرم پیش از قاعدگی (PMS) نمونه ای از عدم تعادل هورمونی شایع است که می تواند منجر به تغییرات خلقی و تحریک پذیری شود. این سندرم بسیار شایع است و بیش از 90 درصد از افراد علائم PMS را در یک یا دو هفته قبل از قاعدگی گزارش می کنند.
سایر علائم رایج PMS عبارتند از:
- سردرد
- خستگی
- احساس ناخوشی
- افزایش اضطراب
- گریه کردن بی دلیل
- هوس های غذایی
- نفخ شکم
- سینه های حساس یا متورم
- یبوست یا اسهال
اگر فردی قبل از پریود تحریک پذیری شدید، افسردگی یا اضطراب را تجربه کند، ممکن است دچار اختلال نقص پیش از قاعدگی (PMDD) شود. این وضعیت تا 5 درصد از زنان در سن باروری را تحت تاثیر قرار می دهد.
زودرنجی و حساس بودن در کودکان
کودکان خردسال نیز ممکن است در مراحلی از رشد زودرنجی را تجربه کنند. این مراحل بخشی از روند طبیعی رشد او است
کودکان اغلب در صورت داشتن عفونت ویروسی یا باکتریایی زودرنج و تحریک پذیر به نظر می رسند. این نوع تحریک پذیری و زودرنجی در کودکان با درمان عفونت از بین می رود.
در موارد دیگر، تحریک پذیری در کودکان و نوجوانان می تواند نشان دهنده اختلال خلقی یا رفتاری مانند موارد زیر باشد:
- اختلال اضطرابی
- نقص توجه-بیش فعالی (ADHD)
- نافرمانی مقابله ای (ODD)
- افسردگی
- زودرنجی در سالمندان
دلایل و روانشناسی زودرنجی و حساس بودن در سالمندی مانند دلایل زودرنجی در جوانی است. زودرنجی در افراد مسن ممکن است به تغییر نوسانات خلقی، افسردگی و تحریک پذیری با درد جسمی، انزوا، تنهایی یا یک بیماری زمینه ای مرتبط باشد.
درمان زودرنجی و تحریک پذیری
درمان و روش های مقابله ای زودرنجی، به علت زمینه ای آن بستگی دارد. درمانی که موثر و متناسب با علت زمینه ای آن باشد، احساس زودرنجی و سایر علائم مرتبط را در فرد از بین می برد.
داروهایی مانند تثبیت کننده خلق و افسردگی می توانند به درمان اختلالات خلقی کمک کنند. افرادی که بنا به دلایل خلقی مانند ترس و نگرانی دچار زودرنجی می شوند، می توانند از خدمات درمانی روانشناسی در کلینیک ذهن آرا بهره ببرند.
اگر زودرنجی شما ناشی از عدم تعادل هورمونی باشد، درمان شما ممکن است شامل تغییر عادات غذایی، سبک زندگی و همچنین هورمون درمانی باشد.
راه های مقابله با زودرنجی و حساس بودن
افراد زودرنج می توانند به مقابله با زودرنجی خود بپردازند. برخی از روشها برای برخی از افراد بهتر از دیگران عمل می کند. این به خود فرد بستگی دارد که دریابد کدام سازوکارهای مقابله با شخصیت و شیوه زندگی او مطابقت دارد.
شما می توانید از این توصیه ها برای مقابله با زودرنجی خود استفاده کنید:
ورزش منظم
تنظیم رژیم متعادل، غنی از غذاهای کامل مانند میوه و سبزیجات و غذاهای فرآوری شده کم
حفظ برنامه خواب منظم
تمرین تکنیک تنفس دیافراگمی
تمرین مدیتیشن
صحبت با دوستان و اعضای خانواده مورد اعتماد
مراجعه به کلینیک های خدمات درمانی روانشناسی و مشورت با روانشناس
یادداشت احساسات روزانه برای پیگیری تغییرات خلقی و محرک ها
به طور کلی، افراد می توانند در واکنش به شرایط استرس زا دوره های زودرنجی و تحریک پذیری را تجربه کنند. تحریک پذیری مداوم ممکن است نشان دهنده یک اختلال جسمی یا روانی مانند موارد زیر باشد:
افسردگی
اضطراب
قند خون پایین
عدم تعادل هورمونی
کودکان نیز ممکن است در دوره ی رشدی خود تحریک پذیری را تجربه کنند. در شرایطی نیز ممکن است تحریک پذیری ناشی از عفونت، اختلال خلقی یا اختلال رفتاری مانند ADHD، افسردگی یا اضطراب باشد.
افراد مسن نیز در صورت احساس انزوا یا تنهایی ممکن است دوره های مکرر تحریک پذیری را تجربه کنند. بیماریهای عصبی، مانند بیماری آلزایمر، می تواند باعث تغییر در خلق و خوی یا شخصیت فرد شود.
چرا درمان زودرنجی مهم است؟
هرچند زودرنجی بسیاری از اوقات تحت تاثیر هورمونها است، اما باید راه مقابله و درمان آن را پیدا کرد. زودرنجی میتواند آرامش را از زندگی ما بگیرد، کنترل زندگی را به دست هورمونها بدهد و در یک کلام، آرامش را از شب و روز ما بدزدد. زودرنجی چیزی نیست که بتوان با آن کنار آمد. بلکه باید آن را کنار زد.
علت زودرنجی را بیابید
گاهی اوقات، منشا زودرنجی شما بسیار مشخص است و گاهی اوقات خیر. برای مثال ممکن است یکسری اتفاقاتی که شما به آن علاقه ندارید، علت زودرنجی شما باشند. گاهی اوقات ممکن است حتی علت زودرنجی شما مشکلات جسمی شما باشد. گاهی اوقات هم ممکن است کاملا از علت زودرنجی خود بی خبر باشید و این در حقیقت استرس و اضطراب شما باشد که علت زودرنجی شما شده است. کمی با خود فکر کنید که چه چیزی علت زودرنجی شما شده است. این تفکر میتواند به شما کمک کند تا مشکلات دیگری را هم اگر وجود دارند کشف کنید.
حتی گاهی اوقات گرسنگی یا تغذیه بد هم میتواند باعث زودرنجی شود. معمولا کافئین بالا میتواند به استرس دامن زده و باعث کج خلقی شود. البته دقت کنید که همیشه علت زودرنجی بیرونی نیست. گاهی اوقات حتی ممکن است زودرنجی نتیجه تغییرات هورمونی و یا گاهی اوقات ناشی از انواع اختلال های سلامت روان باشد.