اختلالات روانی سالمندی از شایعترین اختلالات در این دوران است و متاسفانه تقریباً از هر سه سالمند مبتلا، یک نفر به دلیل خجالت یا ترس از طرد شدن به سراغ درمان نمی‌رود. ما در گروه سلامت شادمگ اطلاعات مفیدی برای دران حداقلی از این اختلالات در اختیار شما گذاشته ایم.
شایع ترین اختلالات روانی دوران سالمندی کدام اند؟
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در مراکز تحقیقاتی مرتبط با سالمندان، ۸ درصد از جمعیت ایران را افراد سالمند تشکیل می دهد و پیش بینی شده است در سال ۲۰۲۱ میلادی این میزان به ۱۰ درصد برسد.
به طور کلی کشورهایی که دارای ۷ درصد سالمند باشند پا به پیری گذاشته اند و این بدان معناست که ایران پا به عرصه پیری گذاشته است و متاسفانه این میزان سالیانه در حال افزایش است. تامین نیازهای مالی، عاطفی، بهداشتی و سلامت سالمندان جز وظایف حکومتی می باشد.
حال اینکه دولت و سازمان های مرتبط به چه میزان، خود را برای تامین نیازهای جمعیت رو به رشد سالمندان آماده کرده اند، در زمره اهداف اصلی این مقاله قرار نمی گیرد.متاسفانه شیوع بیماری کرونا در جهان سبب شد اختلالات روانی در تمامی افراد جامعه رشد بیشتری نسبت به سال های قبل داشته باشد. پیشگیری و درمان اختلالات روانی دوران سالمندی در این برهه زمانی بیش از پیش دارای اهمیت است.
شایعترین اختلالات روانی دوران سالمندی
- آلزایمر یا زوال عقل
- افسردگی و اختلالات خلقی
- اختلالات اضطراب
- اختلال احتکار
- اختلال وسواس فکری-عملی
- فوبیا
- اختلال استرس پس از سانحه
مسئله نگران‌کننده این است که چون این مشکلات اغلب تشخیص داده نمی‌شوند، به مرحله درمان هم نخواهند رسد.
چه عواملی موجب بروز اختلالات روانی در سالمندان می‌شود؟
افراد مسن هم مثل همه‌ی افراد دیگر دچار استرس می‌شوند اما همین استرس‌های معمولی که به دلیل بالا رفتن سن به وجود می‌آیند هم می‌توانند دلیلی برای بروز اختلالات روانی در آنها باشند. بنابراین مهم است که توجه ویژه‌ای به سلامت روانی عزیزان سالمند خود داشته باشید بخصوص اگر تنها زندگی می‌کنند و با کسی معاشرت ندارند.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت و بنیاد سلامت روان سالمندان، عوامل زیادی سبب بروز اختلالات روانی در سالمندان می‌شوند. این عوامل عبارتند از:
- سوء مصرف الکل یا مواد
- زوال عقل (به عنوان مثال، بیماری آلزایمر)
- بیماری یا از دست دادن یکی از عزیزان
- بیماری طولانی مدت (مانند سرطان یا بیماری قلبی)
- درد مزمن
- تداخلات دارویی
- ناتوانی جسمی یا از دست دادن تحرک
- بیماری‌های جسمانی که می‌توانند بر عواطف، حافظه و فکر تأثیر بگذارند
- رژیم غذایی نامناسب یا سوء تغذیه
اختلالات و بیماری های دوران سالمندی
افسردگی در سالمندان
از جمله علائم این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حالت غم و اندوه زیاد و طولانی مدت
- از دست دادن روحیه و بی تفاوت بودن نسبت به کارهای مورد علاقه
- کاهش فعالیت بدنی و نادیده گرفتن امور روزمره
- کم حرف شدن
- کاهش یا افزایش بی دلیل اشتها
- به هم ریختن نظم خواب
- گوشه گیر شدن و گریز از قرار گرفتن در اجتماع
- احساس یأس و نا امیدی
- فکر کردن به خودکشی
- موارد افسردگی در سالمندان
انسان ها با ورود به دوران پیری چیزهای زیادی را از دست می دهند. آنها ممکن است سلامتی جسمی، شغل، درآمد و حتی عزیزی را از دست بدهند. اما با این وجود نباید تصور کنیم که افسردگی در پیری یک امر طبیعی است و نیازی به درمان ندارد. بلکه هر چه زودتر باید آن را درمان کنید. بدیهی است که همکاری خود بیمار نیز ضروری است. خوددرمانی یکی از بهترین راه های درمان افسردگی است. سالمند باید تلاش کند روحیه از دست رفته خود را باز گرداند.
برای این منظور می توانید او را تشویق به حضور در جمع کنید. او را در باشگاه نام نویسی کنید. بیرون بیرید. با افراد هم و سن و سال خود که در گروه های خاصی فعالیت دارند آشنا کنید. به مسافرت بروید. با او به خرید بروید. در صورت نیاز با یک متخصص روانشناسی هم مشورت کنید و از او کمک بگیرید.
سالمندان و آلزایمر
بیماری فراموشی یا همان آلزایمر نیز از جمله مشکلاتی است که با افزایش سن و ورود به دوران کهنسالی بروز پیدا می کند. به همین دلیل از جمله بیماری های اعصاب و روان سالمندان به شمار می رود. این بیماری با کمرنگ شدن حافظه کوتاه مدت آغاز می شود. اما به مرور زمان پیشرفت کرده و موجب از بین رفتن حافظه طولانی مدت فرد نیز می گردد تا جایی که فرد توانایی تشخیص زمان و مکان را از دست می دهد. چهره ها و تصاویر را به یاد نمی آورد.
ممکن است دیگر قدرت کنترل اعمال ارادی همچون ادرار و مدفوع را از دست دهد. در مراحل خیلی حاد حتی مغز توانایی ارسال دستور برای انجام کارهای غیر ارادی همچون نفس کشیدن، تپش قلب و… را نیز از دست می دهد که چنانچه شخص به این مرحله از آلزایمر برسد این بیماری منجر به مرگ او خواهد شد توجه به علائم آلزایمر زودرس بسیار مهم است به خصوص که اگر قبل از ۶۵ سالگی برای یک مدت طولانی با علائمی که در این مطلب برایتان آورده ایم مواجه شدید.
علائم آلزایمر در سالمندان
سالمندان مبتلا به آلزایمر برای آنکه بتوانند روند طبیعی زندگی را طی کنند نیاز به مراقبت دارند. هر چند که آلزایمر درمانی ندارد اما با کمک گرفتن از دکتر متخصص، پرستار سالمند و همچنین همکاری اعضای خانواده می توانید کمک شایانی به کاهش سرعت پیشرفت بیماری کنید. به سالمند احساس امنیت و آرامش دهید. در انجام کارهای روزمره او را یاری دهید. با کتاب خواندن، خاطره گویی، پرسش کردن از سالمند، نظرخواهی از او و… به او کمک کنید تا تمرکز حواس خود را تقویت کند. البته به خاطر داشته باشید که نباید با او بحث و مجادله کنید یا او را وادار به انجام کاری که علاقه ای به آن ندارد بکنید.
علائم پارکینسون در سالمندان
پارکینسون یک اختلال عصبی است که بر سلول های قسمت مشخصی از مغز اثر می گذارد و موجب مختل شدن حرکات اعضای مختلف بدن می شود. این بیماری ممکن است موروثی باشد و یا در اثر عوامل محیطی همچون ضربه به جمجمه سر، مصرف برخی داروهای شیمیایی یا بیماری هایی همچون بیماری قلبی و عروقی به وجود آید. (بیماری پارکینسون با بیماری ام اس علائم مشترکی دارند). از جمله علائم این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
رعشه
رعشه یا لرزش در قسمت های مختلف بدن مانند انگشتان دست ها، سر و گردن از جمله نشانه های پارکینسون است که در اثر عواملی چون استرس، خشم و یا اضطراب تشدید می شود.
سفتی عضلات
خشکی و سفتی عضلات در هر قسمتی از بدن ایجاد شده و ممکن است با درد همراه باشد.
خم شدن مفاصل
پارکینسون همچنین خمیده شدن پشت و سایر مفاصل مانند آرنج ها را نیز در پی دارد.
کند شدن حرکات
فرد مبتلا به پارکینسون اعمال عادی همچون راه رفتن، برخاستن و نشستن را به آهستگی و با سرعت بسیار کم انجام می دهد. گاه در هنگام راه رفتن عضلات پا را بر زمین می کشد.
از دست دادن اعمال خودکار و غیرارادی
حرکت دست ها در هنگام راه رفتن، چشمک زدن ، لبخند زدن و اعمالی از این قبیل که معمولا به صورت ناخودآگاه انجام می شوند در بیمار مبتلا به پارکینسون از بین می روند.
تغییر در حالت سخن گفتن
سالمند با مکث سخن می گوید. گویی در کلامش تردید دارد و همچنین هیچ گونه احساسی در چهره اش مشخص نیست.
تغییر صدا، تغییر حالت چهره، تغییر در نحوه نوشتار و… نیز از دیگر علائم پارکینسون هستند. این علائم به مرور زمان شدیدتر می شوند تا جایی که امکان دارد فرد توانایی راه رفتن، تکلم و حتی تمرکز حواس خود را از دست دهد. پارکینسون درمان ندارد اما تغییر در شیوه زندگی، تجویز داروهای مؤثر بازدارند و یا اعمال جراحی خاص می تواند از سرعت پیشروی آن بکاهد.
اختلالات خواب در سالمندان
خواب کافی و البته با کیفیت نیاز هر انسانی است. مغز انسان برای آنکه استراحت کرده و از مواد زاید پاکسازی شود نیاز به خواب دارد و بالعکس، خوب نخوابیدن موجب تحلیل رفتن مغز می گردد. اختلالات خواب که ممکن است به شکل پرخوابی، کم خوابی، بدخوابی و… ظاهر شوند از جمله مشکلات اعصاب و روان هستند و معمولا در بین سالمندان بسیار شایع می باشند.
سالمندان به ۷ الی ۸ ساعت خواب شبانه نیاز دارند که اگر تأمین نشود به مرور زمان موجب تحلیل مغز و بروز مشکلات عصبی دیگر از جمله افسردگی، پرخاشگری و… می شود. علاوه بر آن، مشکلات جسمانی همچون خستگی و ضعف و سردرد را نیز در پی خواهد داشت. عواملی که موجب ایجاد این اختلال در سالمندان می شود عبارتند از:
عوامل روان شناخت
بیماری های اعصاب و روان سالمندان رابطه مستقیم با اختلالات خواب دارند. سالمندی که به بیماری هایی همچون افسردگی، آلزایمر و… مبتلاست معمولا نمی تواند خواب باکیفیتی را تجربه کند.
مسائل جسمانی
اکثر سالمندان به دلیل دست و پنجه نرم کردن با بیماری های جسمانی مانند بیماری های عضلانی، بیماری های کلیوی، بیماری های ریوی و… نمی توانند خواب راحتی داشته باشند.
مسائل مربوط به سبک زندگی
سالمندانی که الگوی منظمی برای خواب ندارند دچار اختلالات خواب می شوند. همچنین اگر عادت به مصرف الکل، قهوه و… در شب دارند و یا قبل از خواب غذای سنگین می خورند دچار این عارضه خواهند شد.
عوامل محیطی
محیط اطراف سالمند و مسائل مربوط به آن نیز می توانند موجب بروز اختلالات خواب در سالمند شوند. محیط گرم یا سرد، محیطی با هوای آلوده، سر و صدای زیاد و… از جمله این عوامل هستند.
پس از آنکه بیماری اختلال خواب در سالمندان و همچنین نوع و علت آن شناسایی شد، پزشک متخصص با استفاده از روش های دارویی یا غیر دارویی اقدام به درمان او خواهد کرد.
استرس در سالمنداان
از دست دادن استقلال در سالمندان، نگرانی از سربار بودن برای اعضای خانواده، ترس از دست دادن عزیزان، ناتوانی انجام امور روزمره و عواملی از این قبیل می توانند موجب بروز استرس در سالمندان شوند. استرس بیش از حد در سالمندان یک اختلال روانی است که آسیب های جسمی و روحی زیادی به بار می آورد. این حالت می تواند موجب تضعیف سیستم ایمنی شود و تأثیرات ناخوشایندی بر قلب و عروق، بینایی و شنوایی، دستگاه گوارش و حتی دندان ها داشته باشد. اگر سالمند شما مبتلا به این اختلال روانی شده است احتمالا چند نمونه از علائم زیر را در او مشاهده خواهید کرد:
- اظهار نگرانی های بی مورد
- تحریک پذیری
- بی خوابی
- عدم تمرکز
- بیماری های گوارشی مانند یبوست و اسهال
- گریه های زیاد و بدون دلیل
- منفی نگر شدن
راه های درمان بیماری های روانی سالمندان
اگر احساس می کنیم دچار علائمی از افسردگی، پارکینسون و یا آلزایمر شده اید، در ابتدا حتما به پزشک خود مراجعه نمایید. چرا که در دوران سالمندی فراموشی چند اسم و اینکه آیا شعله گاز را خاموش کرده اید، صرفا نمی تواند دلیل زوال عقلی در سالمندان باشد و می تواند دلیل فکر مشغولی و دلایلی به غیر از اختلالات روانی داشته باشد.
این امر در مورد افسردگی و پارکینسون نیز صادق است. بنابراین بهترین و صحیح ترین روش، مشورت با پزشک می باشد و همچنین اصولی ترین راه درمان تنها توسط پزشک شما پیشنهاد خواهد شد. لذا از طرف گروه مهرمندان خواهشمندیم که به دنبال یافتن راه های درمان از خانواده و یا اینترنت بدون هماهنگی با پزشک خود نباشید چرا که در اغلب موارد نتیجه ای منفی دارد و شاید حتی حال کنونی شما را به وضعیت بدتری برساند.
گام اول
جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری های روانی در سالمندان، توجه به علائم هشدار دهنده آن بیماری ها می باشد. در صورتیکه هر کدام از علائمی که در بالا به آن اشاره شده است را طی مدت پیوسته ای در خود احساس میکند، حتما با پزشک خود مشورت نمایید. شاید در ابتدای ابتلا به بیماری بتوانید بهترین راه را جهت درمان و یا پیشگیری از آن انتخاب نمایید.
گام موثر بعدی
جهت جلوگیری از ابتلا به اختلالات روانی دوران سالمندی، انجام ورزش می باشد، حتی اگر مدت زمان این ورزش کوتاه باشد.
سوم
داشتن رژیم غذایی مناسب. در زمان سالمندی می باشد، سالمندان جهت ارتقا سلامت و بهداشت خود بهتر است بیش از سایرین به رژیم غذایی خود اهمیت دهند. مصرف روزانه ویتامین ها و مواد معدنی مفید برای بدن، چه از راه مکمل ها و چه از راه مواد غذایی تازه دارای اهمیت زیادی می باشد. بهترین رژیم غذایی، رژیمی است که بر اساس سبک زندگی سالمند تنظیم شود و بهترین فرد برای پیشنهاد رژیم غذایی مناسب سالمند، پزشک تغذیه می باشد.
چهارم
در کنار سالمند بودن. بدلیل شیوع بیماری کرونا خیلی از سالمندان ما در تنهایی به سر می برند. ما در مهرمندان سعی کرده ایم با ارائه مقالاتی در مورد بازی ها و سرگرمی هایی که سالمندان را از تنهایی خود دور می نماید، نقش موثر در از بین بردن احساس تنهایی آن ها داشته باشیم. اما باید بدانیم که در این ایام، سالمندان بیشتر نیاز به هم کلام دارند. پس حتی اگر شخص اول یک سازمان شلوغ هم باشید، یکساعت زمان اضافه دارید تا بتوانید با پدرتان و یا مادرتان صحبت نمایید.
گام نهایی اختلالات روانی سالمندی
روان درمانی است . اگر احساس می نمایید زندگیتان دچار اختلال شده است و این اختلالات بر روی روان شما تاثیر منفی گذاشته است. بدون هیچ وقفه ای به پزشک خود مراجعه نمایید تا بهترین مشاور و یا روان درمان را به شما معرفی نماید. یادمان باشد ریشه اصلی تمامی بیماری های جسمی در روان ما وجود دارد.
از کجا بفهمیم سالمند نیاز به درمان یا روانشناس دارد؟
برای اینکه بدانید آیا عزیز سالمند شما نیاز به درمان و مشاوره روانشناسی دارد یا خیر، 5 موردی که در ادامه ذکر می‌کنیم را به دقت مورد ارزیابی قرار دهید:
آیا از پس وظایف زندگی برمی‌آید و می‌تواند از خودش مراقبت کند؟ خودش لباس‌هایش را می‌پوشد؟ غذا می‌پزد؟ یا با تلفن صحبت میکند؟
حواسش به امنیت خودش هست یا خیر؟ امنیت مالی دارد؟ درست رانندگی میکند؟
سلامت جسمانی دارد؟ درد یا علائم ناراحت کننده‌ای ندارد؟ در بیمارستان بستری نشده است؟ یا اشتهایش را از دست نداده؟
سلامت خلق و خو و مغز دارد؟ احساساتی مانند احساس ناامیدی، از دست دادن علاقه به فعالیت هایی که قبلاً از آنها لذت می بردند، یا دچار انزوا شده است؟
داروهایش را مرتب مصرف میکند؟ دارویی را حذف نمی‌کند؟ یا اینکه داروهایش عوارض جانبی نگران کننده‌ای یا علائم مرتبطی ندارند؟
10 نشانه اختلالات روانی سالمندی
وقتی که به دیدن عزیز سالخورده خود می‌روید، باید به دقت به علائمی که نشان می‌دهد آنها نیاز به کمک دارند، توجه کنید. وقتی سن والدین شما بالا می‌رود، برخی تغییرات مثل فراموشی‌های مقطعی طبیعی است. با این حال، از دست دادن عقل یا حافظه مشکلی جدی است که باید حتماً به سرعت برای پیشگیری از آن اقدام کنید.
همین مسئله در مورد اضطراب شدید یا افسردگی طولانی مدت نیز صدق میکند. کسانی که از افراد سالخورده مراقبت می‌کنند باید با دقت به علائم هشداردهنده‌ای که می‌توانند نشان دهنده‌ی بیماری روانی باشند، توجه کنند. این علائم عبارتند از :
1. تغییر در ظاهر یا لباس یا مشکل در نگهداری خانه
2. سردرگمی، گم‌گشتگی، یا مشکلات دیگر در تمرکز یا تصمیم‌گیری
3. کاهش یا افزایش اشتها (تغییرات قابل ملاحظه در وزن)
4. ناراحتی و افسردگی که بیش از دو هفته طول بکشد
5. احساس بی‌ارزشی، عذاب وجدان و گناه بی‌دلیل، درماندگی، فکر کردن به خودکشی
ادامه نشانه های اختلالات روانی سالمندی
6. از دست دادن حافظه (آلزایمر)، به ویژه مشکلات حافظه کوتاه مدت
7. مشکلات جسمانی که نمی‌توانند آن را توضیح دهند، مثل درد یا یبوست
8. کناره‌گیری اجتماعی، یا از دست دادن علاقه به چیزهایی که قبلا برایش لذت بخش بودند
9. مشکل در رسیدگی به امور مالی یا حساب و کتاب
10. خستگی بی دلیل، از دست دادن انرژی یا مشکلات و اختلالات در خواب
اگر کسی که دوستش دارید هر یک از علائم بالا را داشت، بی هیچ شکی به دنبال کمک بیشتری باشید. بهترین کار این است که درمان را با مراجعه به یک روانشناس متخصص در زمینه سالمند شروع کنید.
