علت تلخی دهان هر چه که باشد ممکن است کام شما را مخصوصا اول صبح تلخ کند. البته این مزه ی بد دهان با خوردن چای یا مسواک حل می شود ولی زمانی که برای مدت طولانی و مزمن این تلخی را تجربه کنیم باید به دنبال یافتن علت و درمان آن بود. در این مقاله شادمگ علت تلخ شدن دهان به همراه نکاتی جهت برطرف کردن این وضعیت بررسی شده است.
دلیل اصلی احساس تلخی در دهان چیست؟
تلخی دهان یا “Dysgeusia” اصطلاح پزشکی برای احساس تغییرات طعم در دهان گفته می‌شود. افرادی که دائما احساس طعم‌های بد در دهان‌شان می‌کنند، ممکن است حتی با خوردن آب هم این مزه‌ها را در دهان خود احساس کنند:
- تلخی
- احساس طعم یک شیء فلزی
- شیر فاسد
- شوری
این احساس تلخی میتواند در برخی موارد بسیار آزاردهنده باشد و خوردن و نوشیدن را برای‌شان سخت شود.
علت تلخی دهان در مردان و زنان
بهداشت ضعیف دهان و دندان
در صورت تجربه تلخی دهان و تغییر طعم آن به اولین چیزی که باید شک کرد ضعف در بهداشت دهان و دندان است. در واقع اگر افراد به خوبی و آنطور که باید بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنند می توانند با خشکی دهان، تلخی دهان، بوی بد دهان، بیماری لثه، پوسیدگی دندان و … روبرو شوند.
برای درمان تلخی دهان ناشی از ضعف بهداشت دهان و دندان باید دندان ها را روزی دو بار مسواک زد و یک بار از نخ دندان استفاده مزد. تمیز کردن زبان، مصرف آب کافی و استفاده دهانشویه ها نیز روش های ساده دیگر هستند.
مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد افسردگی
برخی از داروها بعد از جذب شدن در بزاق ترشح می شوند و باعث ایجاد تلخی دهان شوند. آنتی بیوتیک هایی مثل تتراسایکلین داروهایی از این دست هستند. نمونه های دیگر داروهای نقرس، لیتیوم، تعدادی از داروهای مرتبط با بیماری های قلبی و داروهای ضد افسردگی هستند که می توانند باعث خشکی دهان، اختلال در حس چشایی و تلخی دهان شوند.
معمولا پس از مصرف این داروها اگر مشکل در درک چشایی ایجاد شد، می توانید با صبوری منتظر اتمام مشکل شوید. اما اگر به صورت مکرر و مزمن با این مشکل روبرو هستید بهتر است به پزشک خودتان اطلاع دهید. پزشک می تواند نوع دارو یا دوز مصرفی آن را برایتان تغییر دهد.
حاملگی
یکی از علائم شایع در 3 ماه اول بارداری اصطلاحا دیسگِوزیا نام دارد. این وضعیتی است که با تغییر درک چشایی و عموما تلخی دهان شناخته می شود و معمولا به دلیل تغییرات و نوسانات هورمونی شکل می گیرد که در صورت بروز بعد از چند روز به صورت خود به خود بهبود میابد. برای درمان تلخی دهان در بارداری می توان مقدای آبلیمو نوشید و یا اینکه بستنی حاوی آبلیمو مکید.
مصرف مکمل های ویتامین
برخی افراد به دلیل کمبود دریافت مواد معدنی یا ویتامین ها ممکن است مکمل مصرف کنند. تعدادی از این مکمل ها مخصوصا آن هایی که معدنی هستند حاوی فلزاتی مانند روی، مس، آهن یا کروم هستند قاعدتا به خاطر این مواد، شما طعم فلزی و بعضا تلخی در دهان تجربه می کنید. در واقع این یکی از عوارض جانی شایع بعد از مصرف مکمل های ویتامینی، معدنی و کمپلکس است.
عکس انواع مکمل ویتامینی و مواد معدنی که می توانند در تلخی دهان نقش داشته باشند
برای درمان تلخی دهان ناشی از مصرف مکمل های ویتامینی و مواد معدنی، بهتر است که تا زمان جذب کامل، صبوری کنید. اگر طعم همچنان ادامه داشت و هر بار برایتان تکرار شد، حتما جهت تغییر دوز مصرف یا استفاده از مکمل های جایگزین با پزشک خودتان صحبت کنید.
مشکلات مرتبط با معده
یکی از شایع ترین علل تلخی دهان، ریفلاکس اسید از معده به مری و گلو است. در واقع ریفلاکس زمانی رخ می دهد که محتویات معده (مخصوصاً اسید) بر اثر مشکل در دریچه بین معده و مری، به سمت بالا حرکت می کند. در نتیجه این اتفاق تلخی دهان ایجاد می شود.
برای درمان تلخی دهان ناشی از رفلاکس اسید معده و سایر مشکلات مرتبط با معده باید از خوردن غذاهای بسیار چرب یا آن هایی که سخت هضم می شوند خودداری کنید. زیرا این غذاها می توانند میزان اسید معده را افزایش دهند. همچنین بهتر است که از خوردن وعده های غذایی بسیار حجیم خودداری کنید، زیرا این وضعیت هضم موثر در معده را دشوار می کند.
بیماری های مرتبط با کبد (هپاتیت، کبد چرب یا سیروز)
تلخی دهان و کبد با هم مرتبط هستند. زمانی که کبد به خوبی کار نمی کند ممکن است در مواردی باعث تغییر طعم و بوی دهان شود. در واقع وقتی کبد کار خود را به طرز درستی انجام نمی دهد مقدار زیادی آمونیاک در آن تجمع پیدا می کند، آمونیاک یک ماده سمی است و کبد آن را به اوره تبدیل کرده، سپس از طریق ادرار دفع می شود. اگر میزان آمونیاک در کبد زیاد شود، طعمی شبیه ماهی یا پیاز در دهان ایجاد خواهد شد.
روش درمان تلخی دهان ناشی از مشکلات کبدی
مشکلات کبدی معمولاً با علائم دیگری مانند خستگی یا ضعف عمومی ظاهر می شوند. بنابراین، چنانچه مشکوک به بیماری کبد هستید، توصیه می شود به یک پزشک متخصص گوارش مراجعه کرده و از خوددرمانی پرهیز کنید. مشکلات کبدی صرفا باید توسط متخصص درمان شوند.
سرماخوردگی، سینوزیت و سایر عفونت های تنفسی دیگر
به دنبال تجربه سرماخوردگی حتما تغییر طعم دهان و مزه ها را احساس کرده اید. در واقع بعد از بیماری های تنفسی که اغلب ناشی از عفونت های باکتریایی در دستگاه تنفسی فوقانی هستند، تغییر مزه احساس می شود. بیماری هایی مثل سرماخوردگی، رینیت، سینوزیت یا ورم لوزه از این دست بمیاری ها هستند که به دلیل تولید محصولات جانبی از سوی باکتری ها می توانند مستقیما بایث تلخی در دهان شوند.
روش درمان تلخی دهان بعد از عفونت های دستگاه تنفسی
در تمام بیماری های اینچنینی مصرف مایعات باید در اولویت قرار بگیرد. افراد باید روزی 2 لیتر آب معادل 8 لیوان مصرف کنند. این اقدام باعث کاهش احساس تلخی در دهان می شود.
وضعیت کتواسیدوز دیابتی
همانطور که از نامش پیداست، این وضعیت مربوط به بیماری دیابت است و با آن در ارتباط است. در واقع کتواسیدوز دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است که به صورت خلاصه (DKA) نوشته می شود. همانطور که می دانید در بیماری دیابت قند خون بالا و سطح قند در سلول پایین است، بنابراین انرژی و سوخت به سلول ها نمی رسد. در چنین شرایطی بدن تلاش می کند که برای جبران انرژی سلول ها، تولید کتون در خون با افزایش دهد.
به دلیل وجود مقدار زیادی کتون در خون، سطح pH خون کم شده و در نتیجه آن علائمی مانند تلخی دهان، تغییر طعم تلخ، بوی بد دهان، خشکی دهان و گیجی احساس شود.
روش درمان تلخی دهان ناشی از کتواسیدوز
برای پیشگیری از بروز کتواسیدوز و در نتیجه تلخی دهان بیماران باید به طور منظم قند خود خود را چک کرده و در صورت بالا رفتن آن، سریعا تحت نظر پزشک قرار بگیرند. درمان این وضعیت در بیمارستان شامل نظارت مداوم و تزریق انسولین IV برای حفظ آب بدن و کاهش قند خون است.
سندرم سوزش دهان
این یک بیماری مزمن است که در اثر سوزش مداوم دهان و درد در این ناحیه ممکن است بروز کند. در بیماری سوزش دهان ممکن است شخص علائمی مانند تلخی دهان، احساس طعم فلزی، حشکی دهان و کاهش بزاق را تجربه کند.
زنان یائسه بیشتر از هر گروهی ممکن است این سندروم و علائم آن را تجربه کند. با این حال افرادی که شرایطی مانند عفونت (قارچی، ویروسی یا باکتریایی)، مشکل غدد بزاقی، زخم های دهان، دیابت، اختلالات هورمونی و کمبودهای تغذیه ای را تجربه می کنند نیز ممکن است در نتیجه بیماری خود سندروم سوزش دهان را نیز تجربه کنند.
روش درمان تلخی دهان ناشی از سوزش دهان
چنانچه سوزش دهان ناشی از بیماری دیگری باشد، پس از برطرف شدن کامل بیماری، سندروم و علائم آن نیز ناپدید می شود. اما اگر سندروم هیچ ارتباطی به بیماری های دیگر نداشته باشد، معمولا درمان بر تسکین علائم متمرکز است. پزشک معالج ممکن است از داروهایی مانند بنزودیازپین ها (مانند کلونازپام)، مکمل های اسید لیپوئیک، کپسایسین، داروهای ضد تشنج یا ضد افسردگی های سه حلقه ای برای کاهش علائم سندروم سوزش دهان استفاده کند و در نتیجه تلخی دهان نیز برطرف خواهد شد.
شیمی درمانی یا پرتودرمانی از علت تلخی دهان
برای شیمی درمانی از داروهای خاصی استفاده می شود. این دارو ها بعضاً می توانند به جوانه های چشایی آسیب زده و باعث تغییر طعم و مزه داخل دهان شوند. در واقع بسیاری از بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار دارند تلخی دهان یا طعم فلزی خاصی را تجربه می کنند. همچنن زخم دهان بعد از شیمی درمانی می تواند در کنار تغییر طعم و تلخی مشهود باشد.
به جز شیمی درمانی، جهت درمان سرطان در ناحیه سر و گردن ممکن است پرتودرمانی تجویز شود. به طور مشابه این درمان نیز می تواند جوانه های چشایی زبان را تحت تاثیر قرار داده و آن ها را حساس کند. سایر علائم مرتبط با پرتو درمانی می تواند شامل خشکی دهان، درد در ناحیه دهان و گلو باشد که همگی می توانند باعث تلخی دهان و تغییر طعم و مزه در آن شوند.
روش درمان تلخی دهان ناشی از شیمی درمانی و پرتو درمانی
طعم تلخی دهان به طور کلی 3 تا 4 هفته پس از آخرین جلسات درمانی به صورت خود به خود بهبود می یابد. با این حال، شما می توانید برای بدتر شدن یا تشدید طعم تلخ در دهان، می توانید روش هایی مثل جویدن آدامس بدون قند، مکیدن آب نبات های سفت بدون جویدن آن ها، اجتناب از مصرف غذاهای کنسرو شده، مصرف غذاها با چاشنی های طبیعی، رعایت بیشتر بهداشت دهان و دندان و خوردن غذاها در دمای مناسب (نه سرد و نه گرم).
یک روش دیگر برای درمان تلخی دهان بعد از شیمی درمانی و پرتودرمانی غرغره کردن بی کربنات سدیم، نمک و آب ولرم است. برای اینکار یک قاشق چایخوری نمک و یک قاشق چایخوری بی کربنات سدیم را در 4 فنجان آب مخلوط کنید.
سیگار کشیدن
سیگار در دو حالت می تواند باعث تغییر طعم دهان به صورت موقت شود. اولی زمانی است که شخصی سیگار می کشد. در واقع سیگار می تواند در وهله اول به دلیل اثرات نیکوتین بوی بد ایجاد می کند و سپس دهان را خشک کرده و می تواند باعث تغییر طعم نیز شود. در حالت دوم نیز تلخی دهان بعد از ترک سیگار ممکن است رخ دهد. زمانی که دهان هنوز به وضعیت ترک سیگار عادت نکرده است. هر دوی این موارد موقتی بوده و با صبوری برطرف می شود اما ترک سیگار یا کاهش مصرف آن به همه افراد توصیه می شود.
کشیدن سیگار همچنین می تواند باعث ایجاد طعم تلخ در دهان شود که می تواند برای چند دقیقه تا چند ساعت باقی بماند. این حالت معمولاً پس از خوردن غذاهای دیگر، نوشیدن آب یا مسواک زدن بهبود می یابد.
روش درمان خانگی تلخی دهان در خانه
اگر تلخی موقت است، بهتر آن است که با روش های ساده در خانه آن را درمان کرد. مثلا با جویدن آدامس بدون قند، شستشوی دهان یا مصرف قرص های خوش بو کننده، به بهبود طعم دهان کمک کرد. همچنین نوشیدن آب کافی می تواند تاثیر مشابهی داشته باشد. اما اگر تلخی مزمن است بهتر است از انجام درمان خانگی تلخی دهان اجتناب کنید و با یک پزشک یا دندانپزشک صحبت کنید.
چگونه می‌توان از تلخی دهان پیشگیری کرد؟
به روش‌های گوناگونی می‌توان از تلخی دهان پیشگیری کرد. روش‌های مثل طب سنتی، درمان‌های خانگی و یا تجویز دارو توسط پزشک. یکی از ساده‌ترین روش‌هایی که می‌توان از بروز این مشکل پیشگیری کرد عبارتند از:
داشتن یک روتین مراقبتی درست مثل مسواک زدن مرتب دندان‌ها و زبان، استفاده از نخ دندان و استفاده از دهان‌شویه‌های آنتی‌باکتریال میتواند بسیار مفید باشد. همین‌طور نوشیدن آب، جویدن آدامس، عدم استفاده از دخانیات و غذاهای تند، میتواند برای جلوگیری از این حس موثر باشد.
علائم و نشانه‌های علت تلخی دهان
نشانه‌های مختلف و زیادی نشان می‌دهد که عارضه تلخ شدن دهان را دارید. گاهی اوقات حتی ممکن است چندین عارضه با همدیگر وجود داشته باشند. برخی از این علائم در ادامه بررسی می‌شوند.
احساس مزه تلخ در دهان
بدیهی‌ترین علامتی که در این عارضه دیده می‌شود، احساس مزه تلخ در دهان است. این مشکل بسیار رایج است و در صورتی که پس از مدتی خالی ماندن معده یا خوردن داروی خاصی رخ دهد، چندان مشکلی ندارد و با خوردن غذا یا تمام شدن دوره دارویی، خود به خود از بین می‌رود. احتمالاً این مسئله را بارها هنگامی که صبح از خواب بیدار شده‌اید، تجربه کرده‌اید.
خونریزی لثه و دهان
برخی مواقع هنگام تلخ شدن دهان، مشکلاتی مانند خونریزی از لثه و بخش‌های داخلی دهان نیز اتفاق می‌افتد. هنگامی که لثه یا دهان دچار عفونت شده باشد، عوارضی از این قبیل دیده می‌شود. به همین علت ممکن است دلیل اصلی تلخی دهان، عفونت لثه و دهان باشد و وارد شدن این عفونت به مجرای دهان سبب ایجاد این طعم شود.
احساس طعم فلز در دهان
برخی اوقات فرد از احساس طعمی شبیه طعم زنگ آهن یا فلز در دهان شکایت دارد. این طعم گاهی اوقات حس تلخی دهان را به فرد می‌دهد و ترکیبی از این دو طعم است. موادی که در بزاق وجود دارند، ممکن است بر اثر بیماری‌ها و مواد خوراکی یا دارویی تغییر کنند. در این صورت طعمی شبیه زنگ آهن یا فلز را به فرد القا می‌کنند. این مسئله معمولاً در افرادی که دچار سوزش دهان یا سرطان دهان هستند به‌وفور دیده می‌شود.
ترشح بیش از حد بزاق و تلخی دهان
هر چند اکثر اوقات تلخ شدن دهان با خشکی آن همراه است؛ اما برخی مواقع نیز این عارضه همراه ترشح زیاد بزاق نیز دیده می‌شود. این بزاق دارای طعمی غیرعادی و مشابه تلخ است. معمولاً در عفونت‌های دهان این مشکل پیش می‌آید.
گرفتگی بینی و سینوس‌ها
هنگامی تلخی غیرطبیعی دهان مربوط به مسائل مهمی است که همراه یک یا چند علامت دیگر باشد. گرفتگی بینی و سینوس‌ها هم از دیگر علائمی هستند که به همراه این عارضه عود می‌کنند. در اصل می‌توان گفت که گرفتگی سینوس و بینی به علت عفونت این نواحی، ماده‌ای را به داخل حفره دهان انتقال می‌دهد که باعث تلخ شدن دهان می‌شود.
بوی بد دهان و تلخی دهان
یکی از رایج‌ترین علامت‌هایی که همراه تلخ شدن غیرطبیعی دهان دیده می‌شود، بوی بد دهان است. این بو به گونه‌ای است که افراد نزدیک به فرد آن را به‌خوبی حس می‌کنند. هر چند ممکن است فرد به علت عادت کردن به این بو، آن را حس نکند؛ اما معمولاً یک بوی ناخوشایند و بدی است که برای اطرافیان آزاردهنده است. هنگامی که تلخ شدن دهان به علت عفونت‌های دهان و دندان یا سینوس‌ها باشد، بوی بد هم از دهان به اطراف منتشر می‌شود.
علائم دیگری نیز ممکن است همراه این عارضه باشد که باعث می‌شود تا فرد بیشتر به فکر درمان خانگی تلخی دهان یا مراجعه به پزشک باشد. البته هنگامی به دکتر گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنید، احتمالاً از همان ابتدا پزشک به فکر علت بروز این عارضه می‌افتد و با بررسی و آزمایش‌های مختلف سعی در تشخیص این موضوع دارد.
درمان تلخی دهان با طب سنتی
با درمان‌های طب سنتی میتواند به رفع تلخی دهان کمک کرد. روش‌های پیشنهاد طب سنتی برای درمان تلخی دهان:
آب آلوئه‌ورا
آلوئه‌ورا به دلیل دارا بودن خاصیت آنتی‌میکروبیال و ضدالتهابی بودن یکی از بهترین روش ها برای از بین بردن تلخی دهان است. شما باید یک قاشق چایخوری آب آلوئه‌ورا را به مدت 5 دقیقه در دهان غرغره کنید
زردچوبه
به دلیل داشتن کورکومین و خاصیت آنتی‌باکتریال بودن زردچوبه را می توانید برای از بین بردن تلخی دهانتان استفاده کنید. کافیست چند قطره آبلیمو تازه را نصف قاشق چایخوری پودر زردچوبه مخلوط کرده و دوبار در هفته دهان را با این محلول شستشو دهید.
چای سبز
چای سبز درمان عالی برای از بین بردن عفونت‌های دهانی و از بین برنده بوی بد دهان است. یک قاشق چایخوری چای سبز با یک فنجان آب مخلوط شود و بعد آن را در یک ماهیتابه بجوشانید و دو بار در روز مصرف شود.
دارچین
خواص ضدباکتریایی و مبارزه با عفونت‌ها دارچین معرکه است. برای اینکار نصف قاشق سوپ‌خوری پودر دارچین و نصف لیمو ترش و یک لیوان آب گرم مخلوط شده و برای شستن دهان با این محلول مداومت کنید.
روغن‌های درمانی
شما می توانید با روغن پلاک‌ها و بیماریهای دهانی را از بین ببرید. یک قاشق سوپ‌خوری روغن نارگیل یا کنجد را به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه داخل دهان غرغره کرده و از دهان خارج کنید و سپس مسواک زده شود.
درمان خانگی مؤثر برای رفع تلخی دهان
علاوه بر درمان‌هایی که در طب سنتی پیشنهاد شده، روش‌های خانگی هم برای تلخی دهان نیز موثر است. این روش‌ها عبارتند از:
ترب سیاه
ترب سیاه یکی از مؤثرترین درمان‌های طبیعی برای تلخی دهان ناشی از صفرا است. باید ترب سیاه را رنده کنید و آب آن را جدا کنید. این آّ را به مدت 10 روز هر روز صبح با معده خالی بنوشید
مرکبات
مرکبات به فعال شدن جوانه‌های چشایی و از بین بردن تلخی دهان کمک می‌ند به صورت روزانه به همراه غذا یا میان وعده استفاده شود
جوش شیرین
جوش شیرین خنثی‌کننده اسید و تنظیم تعادل pH پاشیدن است. مقداری جوش شیرین روی مسواک بیزید یا شستن دهان با نصف قاشق چایخوری جوش شیرین و آب به شما توصیه ی شود.
لیمو
بازیابی pH از دست رفته دهان و خاصیت ضدباکتریایی با آب یک لیمو ممکن است. آب یک لیمو را در یک لیوان آب گرم بریزید. سپس به‌خوبی مخلوط کنید و از این محلول برای شستشوی دهان استفاده کنید (یکبار در هفته)
روش‌های درمان دارویی برای علت تلخی دهان
هنگامی که فرد از تلخی دهان شکایت دارد و با درمان در منزل برای این عارضه، مشکل رفع نشد، بهتر است موضوع جدی تر مورد بررسی قرار گیرد. هنگامی که به دکتر گوش و حلق و بینی برای رفع تلخی دهان مراجعه می‌کنید، اولین اقدام، استفاده از روش‌های تشخیصی است که باعث می‌شوند تا پزشک از دلیل تلخی دهان مطلع شود.
در صورتی که فرد بر اثر رفلاکس معده دچار تلخ شدن دهان شده است، پزشک معمولاً داروهای ضد اسید را تجویز میکند. داروهایی مانند امپرازول، لنزوپرازول و پنتوپرازول از این نوع هستند که باعث می‌شوند تا میزان اسید در معده کاهش یافته و فرد بر اثر بالا آمده این اسید در مری، دچار مشکل حس طعم تلخ در دهان نشود.
بیمارانی که از دیابت رنج می‌برند، داروهایی مانند گلوکوفاژ را پزشک برای آن‌ها تجویز میکند. این دارو با تنظیم میزان قند خون در کبد، از تلخ شدن دهان و عوارض ناشی از این مشکل جلوگیری میکند.
حال ممکن است بیماریهای مختلف کبد و صفرا نیز بررسی شوند که در صورت تشخیص هر کدام، داروهای تنظیم کننده فعالیت این ارگان‌ها توسط پزشک تجویز می‌شود. با رفع این بیماری‌ها و تنظیم سلامت بدن، عارضه تلخ شدن دهان هم از بین رفته و مشکل به طور کامل رفع می‌شود.
پاسخ به سوالات رایج
آیا تلخی دهان و صفرا با هم ارتباط دارند؟
بله، تلخی دهان و صفرا ممکن است با یکدیگر ارتباط داشته باشند. برخی از عللی که می‌توانند هر دو عارضه را ایجاد کنند شامل مشکلات گوارشی مثل ناراحتی معده، مشکلات کبد یا مجاری صفراوی، عفونت‌های دهان و لثه، مصرف برخی داروها، تغییرات در سطح هورمون‌ها و همچنین عوامل روانشناختی مثل استرس و اضطراب می شود. اما برای تشخیص دقیق و درمان صحیح، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
علت تلخی دهان در مردان چیست؟
این یک مشکل جنسیتی نیست که بگوییم در مردان یک دلیل دارد و در زنان دلایل دیگر، تمام مواردی که در این مقاله به آن ها اشاره شد می تواند در مردان و یا زنان رخ دهد.
سخن آخر
با توجه به مواردی که گفته شد، در اکثر اوقات، تلخی دهان یک دلیل ساده دارد که به‌راحتی می‌توان آن را در منزل یا به کمک داروهای گیاهی رفع کرد. با این حال ممکن است درمان خانگی تلخی دهان مفید واقع نشود و عارضه همچنان ادامه داشته باشد. در این مواقع باید سریع‌تر برای مراجعه به پزشک اقدام کرد.
